Конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданды
Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 1996 жылєы N 4, 217-ќўжат (Қазақстан Республикасы Парламентiнiң басылымы)
Бiз, ортақ тарихи тағдыр бiрiктiрген
Қазақстан халқы, байырғы қазақ жерiнде
мемлекеттiлiк ќўра отырып,
ґзiмiздi еркiндiк, теѕдiк жјне татулыќ
мўраттарына берiлген бейбiтшiл азаматтыќ
ќоєам деп ўєына отырып,
дїниежїзiлiк ќоєамдастыќта лайыќты орын
алуды тiлей отырып,
ќазiргi жјне болашаќ ўрпаќтар алдындаєы
жоєары жауапкершiлiгiмiздi сезiне отырып,
ґзiмiздiѕ егемендiк ќўќыєымызды негiзге
ала отырып
осы Конституцияны ќабылдаймыз.Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясы
I-бґлім. Жалпы ережелер
II-бґлім. Адам жјне азамат
III-бґлім. Президент
IV-бґлім. Парламент
V-бґлім. Їкімет
VI-бґлім. Конституциялыќ кеѕес
VII-бґлім. Соттар жјне сот тґрелігі
VIII-бґлім. Жергілікті мемлекеттік басќару жјне ґзін-ґзі басќару
IX-бґлім. Ќорытынды жјне ґтпелі ережелер
I бґлім
ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-бап
1. Ќазаќстан Республикасы ґзiн демократиялыќ, зайырлы, ќўќыќтыќ жјне јлеуметтiк мемлекет ретiнде орныќтырады, оныѕ еѕ ќымбат ќазынасы - адам жјне адамныѕ ґмiрi, ќўќыќтары мен бостандыќтары.
2. Республика ќызметiнiѕ тїбегейлi принциптерi: ќоєамдыќ татулыќ пен саяси тўраќтылыќ; бїкiл халыќтыѕ игiлiгiн кґздейтiн экономикалыќ даму; ќазаќстандыќ патриотизм; мемлекет ґмiрiнiѕ аса маѕызды мјселелерiн демократиялыќ јдiстермен, оныѕ iшiнде республикалыќ референдумда немесе Парламентте дауыс беру арќылы шешу.
Ескерту. 1-баптыѕ 1-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2001.12.21 N 18/2 ќаулысымен.
2-бап
1. Ќазаќстан Республикасы - президенттiк басќару нысанындаєы бiртўтас мемлекет.
2. Республиканыѕ егемендiгi оныѕ бїкiл аумаєын ќамтиды. Мемлекет ґз аумаєыныѕ тўтастыєын, ќол сўєылмауын жјне бґлiнбеуiн ќамтамасыз етедi.
3. Республиканыѕ јкімшілік-аумаќтыќ ќўрылысы, оныѕ елордасыныѕ мјртебесі заѕмен белгіленеді. Ќазаќстанныѕ елордасы Астана ќаласы болып табылады.
4. Ќазаќстан Республикасы жјне Ќазаќстан атауларыныѕ мјнi барабар.
Ескерту. 2-баптыѕ 2-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2003.04.23 N 4 ќаулысымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
3-бап
1. Мемлекеттiк билiктiѕ бiрден-бiр бастауы - халыќ.
2. Халыќ билiктi тiкелей республикалыќ референдум жјне еркiн сайлау арќылы жїзеге асырады, сондай-аќ ґз билiгiн жїзеге асыруды мемлекеттiк органдарєа бередi.
3. Ќазаќстан Республикасында билiктi ешкiм де иемденiп кете алмайды. Билiктi иемденiп кетушiлiк заѕ бойынша ќудаланады.
Халыќ пен мемлекет атынан билiк жїргiзуге Республика Президентiнiѕ, сондай-аќ ґзiнiѕ конституциялыќ ґкiлеттiгi шегiнде Парламенттiѕ ќўќыєы бар. Республика Їкiметi мен ґзге де мемлекеттiк органдар мемлекет атынан оларєа берiлген ґкiлеттiктерi шегiнде єана билiк жїргiзедi.
4. Республикада мемлекеттiк билiк бiртўтас, ол Конституция мен заѕдар негiзiнде заѕ шыєарушы, атќарушы жјне сот тармаќтарына бґлiну, олардыѕ тежемелiк јрi тепе-теѕдiк жїйесiн пайдалану арќылы, ґзара iс-ќимыл жасау принципiне сјйкес жїзеге асырылады.
Ескерту. 3-баптыѕ 3-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2001.04.12 N 1/2 ќаулысымен.
4-бап
1. Ќазаќстан Республикасында ќолданылатын ќўќыќ Конституцияныѕ, соєан сјйкес заѕдардыѕ, ґзге де нормативтiк ќўќыќтыќ актiлердiѕ, халыќаралыќ шарттары мен Республиканыѕ басќа да мiндеттемелерiнiѕ, сондай-аќ Республика Конституциялыќ Кеѕесiнiѕ жјне Жоєарєы Соты нормативтiк ќаулыларыныѕ нормалары болып табылады.
2. Конституцияныѕ еѕ жоєары заѕды кїшi бар жјне Республиканыѕ бїкiл аумаєында ол тiкелей ќолданылады.
3. Республика бекiткен халыќаралыќ шарттардыѕ республика заѕдарынан басымдыєы болады жјне халыќаралыќ шарт бойынша оны ќолдану їшiн заѕ шыєару талап етiлетiн жаєдайдан басќа реттерде, тiкелей ќолданылады.
4. Барлыќ заѕдар, Республика ќатысушысы болып табылатын халыќаралыќ шарттар жарияланады. Азаматтардыѕ ќўќыќтарына, бостандыќтары мен мiндеттерiне ќатысты нормативтiк ќўќыќтыќ актiлердi ресми тїрде жариялау оларды ќолданудыѕ мiндеттi шарты болып табылады.
Ескерту. 4-баптыѕ 3-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2000.10.11 N 18/2, 4-бапќа тїсіндірме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2009.11.05 N 6ќаулыларымен.
5-бап
1. Ќазаќстан Республикасында идеологиялыќ жјне саяси јр-алуандылыќ танылады. Мемлекеттiк органдарда партия ўйымдарын ќўруєа жол берiлмейдi.
2. Ќоєамдыќ бiрлестiктер заѕ алдында бiрдей. Ќоєамдыќ бiрлестiктер iсiне мемлекеттiѕ жјне мемлекет iсiне ќоєамдыќ бiрлестiктердiѕ заѕсыз араласуына, ќоєамдыќ бiрлестiктерге мемлекеттiк органдардыѕ ќызметiн жїктеуге жол берiлмейдi.
3. Маќсаты немесе iс-јрекетi Республиканыѕ конституциялыќ ќўрылысын кїштеп ґзгертуге, оныѕ тўтастыєын бўзуєа, мемлекет ќауiпсiздiгiне нўќсан келтiруге, јлеуметтiк, нјсiлдiк, ўлттыќ, дiни, тектiк-топтыќ жјне рулыќ араздыќты ќоздыруєа баєытталєан ќоєамдыќ бiрлестiктер ќўруєа жјне олардыѕ ќызметiне, сондай-аќ заѕдарда кґзделмеген јскерилендiрiлген ќўрамалар ќўруєа тыйым салынады.
4. Республикада басќа мемлекеттердiѕ саяси партиялары мен кјсiптiк одаќтарыныѕ ќызметіне, дiни негiздегi партияларєа, сондай-аќ саяси партиялар мен кјсiптiк одаќтарды шетелдiк заѕды тўлєалар мен азаматтардыѕ, шет мемлекеттер мен халыќаралыќ ўйымдардыѕ ќаржыландыруына жол берiлмейдi.
5. Шетелдiк дiни бiрлестiктердiѕ Республика аумаєындаєы ќызметi, сондай-аќ шетелдiк дiни орталыќтардыѕ Республикадаєы дiни бiрлестiктер басшыларын таєайындауы Республиканыѕ тиiстi мемлекеттiк органдарымен келiсу арќылы жїзеге асырылады.
Ескерту. 5-баптыѕ 4-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2000.06.07 N 4/2 ќаулысымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
6-бап
1. Ќазаќстан Республикасында мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк танылады жјне бiрдей ќорєалады.
2. Меншiк мiндет жїктейдi, оны пайдалану сонымен ќатар ќоєам игiлiгіне де ќызмет етуге тиiс. Меншiк субъектiлерi мен объектiлерi, меншiк иелерiнiѕ ґз ќўќыќтарын жїзеге асыру кґлемi мен шектерi, оларды ќорєау кепiлдiктерi заѕмен белгiленедi.
3. Жер жјне оныѕ ќойнауы, су кґздерi, ґсiмдiктер мен жануарлар дїниесi, басќа да табиєи ресурстар мемлекет меншiгiнде болады. Жер, сондай-аќ заѕда белгiленген негiздерде, шарттар мен шектерде жеке меншiкте де болуы мїмкiн.
Ескерту. 6-баптыѕ 2-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.11.03 N 19/2, 6-баптыѕ 3-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2000.04.13 N 2/2, 2003.04.23 N 4, 6-баптыѕ 1-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2001.04.12 N 1/2 ќаулыларымен.
7-бап
1. Ќазаќстан Республикасындаєы мемлекеттiк тiл - ќазаќ тiлi.
2. Мемлекеттiк ўйымдарда жјне жергiлiктi ґзiн-ґзi басќару органдарында орыс тiлi ресми тїрде ќазаќ тiлiмен теѕ ќолданылады.
3. Мемлекет Ќазаќстан халќыныѕ тiлдерiн їйрену мен дамыту їшiн жаєдай туєызуєа ќамќорлыќ жасайды.
8-бап
Ќазаќстан Республикасы халыќаралыќ ќўќыќтыѕ принциптерi мен нормаларын ќўрметтейдi, мемлекеттер арасында ынтымаќтастыќ пен тату кґршiлiк ќарым-ќатынас жасау, олардыѕ теѕдiгi мен бiр-бiрiнiѕ iшкi iстерiне араласпау, халыќаралыќ дауларды бейбiт жолмен шешу саясатын жїргiзедi, ќарулы кїштi бiрiншi болып ќолданудан бас тартады.
Ескерту. 8-бапќа тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2001.04.12 N 1/2 ќаулысымен.
9-бап
Ќазаќстан Республикасыныѕ мемлекеттiк рјміздері - Туы, Елтаѕбасы жјне Гимнi бар. Олардыѕ сипаттамасы жјне ресми пайдаланылу тјртiбi конституциялыќ заѕмен белгiленедi.
Ескерту. 9-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
II бґлім
АДАМ ЖЈНЕ АЗАМАТ
10-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтыєы заѕєа сјйкес алынады жјне тоќтатылады, ол ќандай негiзде алынєанына ќарамастан, бiрыѕєай жјне теѕ болып табылады.
2. Республиканыѕ азаматын ешќандай жаєдайда азаматтыєынан, ґзiнiѕ азаматтыєын ґзгерту ќўќыєынан айыруєа, сондай-аќ оны Ќазаќстаннан тыс жерлерге аластауєа болмайды.
3. Республика азаматыныѕ басќа мемлекеттiѕ азаматтыєында болуы танылмайды.
Ескерту. 10-бапќа тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2003.12.01 N 12 ќаулысымен.
11-бап
1. Республиканыѕ халыќаралыќ шарттарында ґзгеше белгiленбесе, Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматын шет мемлекетке беруге болмайды.
2. Республика ґзiнiѕ одан тыс жерлерде жїрген азаматтарын ќорєауєа жјне оларєа ќамќорлыќ жасауєа кепiлдiк бередi.
12-бап
1. Ќазаќстан Республикасында Конституцияєа сјйкес адам ќўќыќтары мен бостандыќтары танылады жјне оларєа кепiлдiк берiледi.
2. Адам ќўќыќтары мен бостандыќтары јркiмге тумысынан жазылєан, олар абсолюттi деп танылады, олардан ешкiм айыра алмайды, заѕдар мен ґзге де нормативтiк ќўќыќтыќ актiлердiѕ мазмўны мен ќолданылуы осыєан ќарай аныќталады.
3. Республиканыѕ азаматы ґзiнiѕ азаматтыєына орай ќўќыќтарєа ие болып, мiндеттер атќарады.
4. Конституцияда, заѕдарда жјне халыќаралыќ шарттарда ґзгеше кґзделмесе, шетелдiктер мен азаматтыєы жоќ адамдар Республикада азаматтар їшiн белгiленген ќўќыќтар мен бостандыќтарды пайдаланады, сондай-аќ мiндеттер атќарады.
5. Адамныѕ жјне азаматтыѕ ґз ќўќыќтары мен бостандыќтарын жїзеге асыруы басќа адамдардыѕ ќўќыќтары мен бостандыќтарын бўзбауєа, конституциялыќ ќўрылыс пен ќоєамдыќ имандылыќќа нўќсан келтiрмеуге тиiс.
Ескерту. 12-бапќа тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2003.12.01 N 12, 2007.04.18 N 4 Ќаулыларымен.
13-бап
1. Јркiмнiѕ ќўќыќ субъектiсi ретiнде танылуына ќўќыєы бар жјне ґзiнiѕ ќўќыќтары мен бостандыќтарын, ќажеттi ќорєанысты ќоса алєанда, заѕєа ќайшы келмейтiн барлыќ тјсiлдермен ќорєауєа хаќылы.
2. Јркiмнiѕ ґз ќўќыќтары мен бостандыќтарыныѕ сот арќылы ќорєалуына ќўќыєы бар.
3. Јркiмнiѕ бiлiктi заѕ кґмегiн алуєа ќўќыєы бар. Заѕда кґзделген реттерде заѕ кґмегi тегiн кґрсетiледi.
Ескерту. 13-баптыѕ 2-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.03.22 N 7/2, 2002.02.15 N 1 ќаулыларымен.
14-бап
1. Заѕ мен сот алдында жўрттыѕ бјрi теѕ.
2. Тегiне, јлеуметтiк, лауазымдыќ жјне мїлiктiк жаєдайына, жынысына, нјсiлiне, ўлтына, тiлiне, дiнге кґзќарасына, нанымына, тўрєылыќты жерiне байланысты немесе кез келген ґзге жаєдаяттар бойынша ешкiмдi ешќандай кемсiтуге болмайды.
Ескерту. 14-баптыѕ 1 жјне 2-тармаќтарына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.03.10 N 2/2, 14-баптыѕ 1-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.03.22 N 7/2 ќаулыларымен.
15-бап
1. Јркiмнiѕ ґмiр сїруге ќўќыєы бар.
2. Ешкімніѕ ґз бетінше адам ґмірін ќиюєа хаќысы жоќ. Ґлім жазасы адамдардыѕ ќаза болуымен байланысты террористік ќылмыстар жасаєаны їшін, сондай-аќ соєыс уаќытында ерекше ауыр ќылмыстар жасаєаны їшін еѕ ауыр жаза ретінде заѕмен белгіленеді, ондай жазаєа кесілген адамныѕ кешірім жасау туралы ґтініш ету хаќы бар.
Ескерту. 15-баптыѕ 2-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2003.01.30 N 10 ќаулысымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
16-бап
1. Јркiм ґзiнiѕ жеке басыныѕ бостандыєына ќўќыєы бар.
2. Заѕда кґзделген реттерде єана жјне тек ќана соттыѕ санкциясымен тўтќындауєа жјне ќамауда ўстауєа болады, тўтќындалєан адамєа шаєымдану ќўќыєы берiледi. Соттыѕ санкциясынсыз адамды жетпiс екi саєаттан аспайтын мерзiмге ўстауєа болады.
3. Ўсталєан, тўтќындалєан, ќылмыс жасады деп айып таєылєан јрбiр адам сол ўсталєан, тўтќындалєан немесе айып таєылєан кезден бастап адвокаттыѕ (ќорєаушыныѕ) кґмегiн пайдалануєа ќўќылы.
Ескерту. 16-бапќа тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2003.12.31 N 13 ќаулысымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
17-бап
1. Адамныѕ ќадiр-ќасиетiне ќол сўєылмайды.
2. Ешкiмдi азаптауєа, оєан зорлыќ-зомбылыќ жасауєа, басќадай ќатыгездiк немесе адамдыќ ќадiр-ќасиетiн ќорлайтындай жјбiр кґрсетуге не жазалауєа болмайды.
18-бап
1. Јркiмнiѕ жеке ґмiрiне ќол сўєылмауына, ґзiнiѕ жјне отбасыныѕ ќўпиясы болуына, ар-намысы мен абыройлы атыныѕ ќорєалуына ќўќыєы бар.
2. Јркiм ґзiнiѕ жеке салымдары мен жинаєан ќаражатыныѕ, жазысќан хаттарыныѕ, телефон арќылы сґйлескен сґздерiнiѕ, почта, телеграф арќылы жјне басќа жолдармен алысќан хабарларыныѕ ќўпиялылыєы саќталуына ќўќыєы бар. Бўл ќўќыќты шектеуге заѕда тiкелей белгiленген реттер мен тјртiп бойынша єана жол берiледi.
3. Мемлекеттiк органдар, ќоєамдыќ бiрлестiктер, лауазымды адамдар жјне бўќаралыќ аќпарат ќўралдары јрбiр азаматќа ґзiнiѕ ќўќыќтары мен мїдделерiне ќатысты ќўжаттармен, шешiмдермен жјне аќпарат кґздерiмен танысу мїмкiндiгiн ќамтамасыз етуге мiндеттi.
Ескерту. 18-бабы 2-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конститутциялыќ Кеѕесініѕ 2009.08.20 N 5Нормативтік ќаулысы
19-бап
1. Јркiм ґзiнiѕ ќай ўлтќа, ќай партияєа жјне ќай дiнге жататынын ґзi аныќтауєа жјне оны кґрсету-кґрсетпеуге хаќылы.
2. Јркiмнiѕ ана тiлi мен тґл мјдениетiн пайдалануєа, ќарым-ќатынас, тјрбие, оќу жјне шыєармашылыќ тiлiн еркiн таѕдап алуєа ќўќыєы бар.
20-бап
1. Сґз бен шыєармашылыќ еркiндiгiне кепiлдiк берiледi. Цензураєа тыйым салынады.
2. Јркiмнiѕ заѕ жїзiнде тыйым салынбаєан кез келген тјсiлмен еркiн аќпарат алуєа жјне таратуєа ќўќыєы бар. Ќазаќстан Республикасыныѕ мемлекеттiк ќўпиясы болып табылатын мјлiметтер тiзбесi заѕмен белгiленедi.
3. Республиканыѕ конституциялыќ ќўрылысын кїштеп ґзгертудi, оныѕ тўтастыєын бўзуды, мемлекет ќауiпсiздiгiне нўќсан келтiрудi, соєысты, јлеуметтiк, нјсiлдiк, ўлттыќ, дiни, тектiк-топтыќ жјне рулыќ астамшылыќты, сондай-аќ ќатыгездiк пен зорлыќ-зомбылыќќа бас ўруды насихаттауєа немесе їгiттеуге жол берiлмейдi.
21-бап
1. Ќазаќстан Республикасы аумаєында заѕды тїрде жїрген јрбiр адам, заѕда кґрсетiлгеннен басќа реттерде, оныѕ аумаєында еркiн жїрiп-тўруєа жјне тўрєылыќты мекендi ґз ќалауынша таѕдап алуєа ќўќыєы бар.
2. Јркiмнiѕ Республикадан тыс жерлерге кетуiне ќўќыєы бар. Республика азаматтарыныѕ Республикаєа кедергiсiз ќайтып оралуына ќўќыєы бар.
22-бап
1. Јркiмнiѕ ар-ождан бостандыєына ќўќыєы бар.
2. Ар-ождан бостандыєы ќўќыєын жїзеге асыру жалпы адамдыќ жјне азаматтыќ ќўќыќтар мен мемлекет алдындаєы мiндеттерге байланысты болмауєа немесе оларды шектемеуге тиiс.
23-бап
1. Ќазаќстан Республикасы азаматтарыныѕ бiрлесу бостандыєына ќўќыєы бар. Ќоєамдыќ бiрлестiктердiѕ ќызметi заѕмен реттеледi.
2. Јскери ќызметшiлер, ўлттыќ ќауiпсiздiк органдарыныѕ, ќўќыќ ќорєау органдарыныѕ ќызметкерлерi мен судьялар партияларда, кјсiптiк одаќтарда болмауєа, ќандай да бiр саяси партияны ќолдап сґйлемеуге тиiс.
Ескерту. 23-баптыѕ 2-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2000.07.05 N 13/2 ќаулысымен.
24-бап
1. Јркiмнiѕ еѕбек ету бостандыєына, ќызмет пен кјсiп тїрiн еркiн таѕдауына ќўќыєы бар. Ерiксiз еѕбекке соттыѕ їкiмi бойынша не тґтенше жаєдайда немесе соєыс жаєдайында єана жол берiледi.
2. Јркiмнiѕ ќауiпсiздiк пен тазалыќ талаптарына сай еѕбек ету жаєдайына, еѕбегi їшiн нендей бiр кемсiтусiз сыйаќы алуына, сондай-аќ жўмыссыздыќтан јлеуметтiк ќорєалуєа ќўќыєы бар.
3. Ереуiл жасау ќўќыєын ќоса алєанда, заѕмен белгiленген тјсiлдердi ќолдана отырып, жеке жјне ўжымдыќ еѕбек дауларын шешу ќўќыєы мойындалады.
4. Јркiмнiѕ тыныєу ќўќыєы бар. Еѕбек шарты бойынша, жўмыс iстейтiндерге заѕмен белгiленген жўмыс уаќытыныѕ ўзаќтыєына, демалыс жјне мереке кїндерiне, жыл сайынєы аќылы демалысќа кепiлдiк берiледi.
Ескерту. 24-баптыѕ 2-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.03.10 N 2/2 ќаулысымен.
25-бап
1. Тўрєын їйге ќол сўєылмайды. Соттыѕ шешiмiнсiз тўрєын їйден айыруєа жол берiлмейдi. Тўрєын їйге басып кiруге, оны тексеруге жјне тiнтуге заѕмен белгiленген реттер мен тјртiп бойынша єана жол берiледi.
2. Ќазаќстан Республикасында азаматтарды тўрєын їймен ќамтамасыз ету їшiн жаєдайлар жасалады. Заѕда кґрсетiлген санаттаєы мўќтаж азаматтарєа тўрєын їй заѕмен белгiленген нормаларєа сјйкес мемлекеттiк тўрєын їй ќорларынан олардыѕ шама-шарќы кґтеретiн аќыєа берiледi.
26-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтары заѕды тїрде алєан ќандай да болсын мїлкiн жеке меншiгiнде ўстай алады.
2. Меншiк, оныѕ iшiнде мўрагерлiк ќўќыєына заѕмен кепiлдiк берiледi.
3. Соттыѕ шешiмiнсiз ешкiмдi де ґз мїлкiнен айыруєа болмайды. Заѕмен кґзделген ерекше жаєдайларда мемлекет мўќтажы їшiн мїлiктен кїштеп айыру оныѕ ќўны теѕ баєамен ґтелген кезде жїргiзiлуi мїмкiн.
4. Јркiмнiѕ кјсiпкерлiк ќызмет еркiндiгiне, ґз мїлкiн кез келген заѕды кјсiпкерлiк ќызмет їшiн еркiн пайдалануєа ќўќыєы бар. Монополистiк ќызмет заѕмен реттеледi јрi шектеледi. Жосыќсыз бјсекеге тыйым салынады.
Ескерту. 26-баптыѕ 3-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2000.06.16 N 6/2, 2000.12.20 N 21/2, 2005.07.01 N 4, 2007.05.28 N 5 Ќаулыларымен.
27-бап
1. Неке мен отбасы, ана мен јке жјне бала мемлекеттiѕ ќорєауында болады.
2. Балаларына ќамќорлыќ жасау жјне оларды тјрбиелеу - ата-ананыѕ етене ќўќыєы јрi мiндетi.
3. Кјмелетке толєан еѕбекке ќабiлеттi балалар еѕбекке жарамсыз ата-анасына ќамќорлыќ жасауєа мiндеттi.
28-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматы жасына келген, науќастанєан, мїгедек болєан, асыраушысынан айырылєан жаєдайда жјне ґзге де заѕды негiздерде оєан еѕ тґменгi жалаќы мен зейнетаќыныѕ мґлшерiнде јлеуметтiк ќамсыздандырылуына кепiлдiк берiледi.
2. Ерiктi јлеуметтiк саќтандыру, јлеуметтiк ќамсыздандырудыѕ ќосымша нысандарын жасау жјне ќайырымдылыќ кґтермеленiп отырады.
Ескерту. 28-баптыѕ 1-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.03.12 N 3/2 ќаулысымен.
29-бап
1. Ќазаќстан Республикасы азаматтарыныѕ денсаулыєын саќтауєа ќўќыєы бар.
2. Республика азаматтары заѕмен белгiленген кепiлдi медициналыќ кґмектiѕ кґлемiн тегiн алуєа хаќылы.
3. Мемлекеттiк жјне жеке меншiк емдеу мекемелерiнде, сондай-аќ, жеке медициналыќ практикамен айналысушы адамдардан аќылы медициналыќ жјрдем алу заѕда белгiленген негiздер мен тјртiп бойынша жїргiзiледi.
30-бап
1. Азаматтардыѕ мемлекеттiк оќу орындарында тегiн орта бiлiм алуына кепiлдiк берiледi. Орта бiлiм алу мiндеттi.
2. Азаматтыѕ мемлекеттiк жоєары оќу орнында конкурстыќ негiзде тегiн жоєары бiлiм алуєа ќўќыєы бар.
3. Жеке меншiк оќу орындарында аќылы бiлiм алу заѕмен белгiленген негiздер мен тјртiп бойынша жїзеге асырылады.
4. Мемлекет бiлiм берудiѕ жалпыєа мiндеттi стандарттарын белгiлейдi. Кез келген оќу орныныѕ ќызметi осы стандарттарєа сай келуi керек.
31-бап
1. Мемлекет адамныѕ ґмiр сїруi мен денсаулыєына ќолайлы айналадаєы ортаны ќорєауды маќсат етiп ќояды.
2. Адамдардыѕ ґмiрi мен денсаулыєына ќатер тґндiретiн деректер мен жаєдаяттарды лауазымды адамдардыѕ жасыруы заѕєа сјйкес жауапкершiлiкке јкеп соєады.
32-бап
Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтары бейбiт јрi ќарусыз жиналуєа, жиналыстар, митингiлер мен демонстрациялар, шерулер ґткiзуге жјне тосќауылдарєа тўруєа хаќылы. Бўл ќўќыќты пайдалану мемлекеттiк ќауiпсiздiк, ќоєамдыќ тјртiп, денсаулыќ саќтау, басќа адамдардыѕ ќўќыќтары мен бостандыќтарын ќорєау мїдделерi їшiн заѕмен шектелуi мїмкiн.
33-бап
1. Ќазаќстан Республикасы азаматтарыныѕ тiкелей жјне ґз ґкiлдерi арќылы мемлекет iсiн басќаруєа ќатысуєа, мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi ґзiн-ґзi басќару органдарына тiкелей ґзi жїгiнуге, сондай-аќ жеке жјне ўжымдыќ ґтiнiштер жолдауєа ќўќыєы бар.
2. Республика азаматтарыныѕ мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi ґзiн-ґзi басќару органдарын сайлауєа жјне оларєа сайлануєа, сондай-аќ республикалыќ референдумєа ќатысуєа ќўќыєы бар.
3. Сот iс-јрекетке ќабiлетсiз деп таныєан, сондай-аќ сот їкiмi бойынша бас бостандыєынан айыру орындарында отырєан азаматтардыѕ сайлауєа жјне сайлануєа, республикалыќ референдумєа ќатысуєа ќўќыєы жоќ.
4. Республика азаматтарыныѕ мемлекеттiк ќызметке кiруге теѕ ќўќыєы бар. Мемлекеттiк ќызметшi лауазымына кандидатќа ќойылатын талаптар лауазымдыќ мiндеттердiѕ сипатына єана байланысты болады жјне заѕмен белгiленедi.
Ескерту. 33-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284 Заѕымен.
34-бап
1. Јркiм Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясын жјне заѕдарын саќтауєа, басќа адамдардыѕ ќўќыќтарын, бостандыќтарын, абыройы мен ќадiр-ќасиетiн ќўрметтеуге мiндеттi.
2. Јркiм Республиканыѕ мемлекеттiк рјміздерін ќўрметтеуге мiндеттi.
Ескерту. 34-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
35-бап
Заѕды тїрде белгiленген салыќтарды, алымдарды жјне ґзге де мiндеттi тґлемдердi тґлеу јркiмнiѕ борышы јрі мiндетi болып табылады.
36-бап
1. Ќазаќстан Республикасын ќорєау - оныѕ јрбiр азаматыныѕ ќасиеттi парызы жјне мiндетi.
2. Республика азаматтары заѕда белгiленген тјртiп пен тїрлер бойынша јскери ќызмет атќарады.
37-бап
Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтары тарихи жјне мјдени мўралардыѕ саќталуына ќамќорлыќ жасауєа, тарих пен мјдениет ескерткiштерiн ќорєауєа мiндеттi.
38-бап
Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтары табиєатты саќтауєа жјне табиєат байлыќтарына ўќыпты ќарауєа мiндеттi.
39-бап
1. Адамныѕ жјне азаматтыѕ ќўќыќтары мен бостандыќтары конституциялыќ ќўрылысты ќорєау, ќоєамдыќ тјртiптi, адамныѕ ќўќыќтары мен бостандыќтарын, халыќтыѕ денсаулыєы мен имандылыєын саќтау маќсатына ќажеттi шамада єана жјне тек заѕмен шектелуi мїмкiн.
2. Ўлтаралыќ татулыќты бўзатын кез келген јрекет конституциялыќ емес деп танылады.
3. Саяси себептер бойынша азаматтардыѕ ќўќыќтары мен бостандыќтарын ќандай да бiр тїрде шектеуге жол берiлмейдi. Конституцияныѕ 10; 11; 13-15-баптарында; 16-бабыныѕ 1-тармаєында; 17-бабында; 19-бабында; 22-бабында; 26-бабыныѕ 2-тармаєында кґзделген ќўќыќтар мен бостандыќтар ешбiр жаєдайда да шектелмеуге тиiс.
Ескерту. 39-баптыѕ 1-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2007.05.28 N 5 Ќаулысымен.
III бґлім
ПРЕЗИДЕНТ
40-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентi - мемлекеттiѕ басшысы, мемлекеттiѕ iшкi жјне сыртќы саясатыныѕ негiзгi баєыттарын айќындайтын, ел iшiнде жјне халыќаралыќ ќатынастарда Ќазаќстанныѕ атынан ґкiлдiк ететiн еѕ жоєары лауазымды тўлєа.
2. Республиканыѕ Президентi - халыќ пен мемлекеттiк билiк бiрлiгiнiѕ, Конституцияныѕ мызєымастыєыныѕ, адам жјне азамат ќўќыќтары мен бостандыќтарыныѕ нышаны јрi кепiлi.
3. Республика Президентi мемлекеттiк билiктiѕ барлыќ тармаєыныѕ келiсiп жўмыс iстеуiн жјне ґкiмет органдарыныѕ халыќ алдындаєы жауапкершiлiгiн ќамтамасыз етедi.
41-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентiн конституциялыќ заѕєа сјйкес жалпыєа бiрдей, теѕ жјне тґте сайлау ќўќыєы негiзiнде Республиканыѕ кјмелетке толєан азаматтары жасырын дауыс беру арќылы бес жыл мерзiмге сайлайды.
2. Республика Президентi болып тумысынан Республика азаматы болып табылатын ќырыќ жасќа толєан, мемлекеттiк тiлдi еркiн меѕгерген јрi Ќазаќстанда соѕєы он бес жыл бойы тўратын Республика азаматы сайлана алады.
3. Республика Президентiнiѕ кезектi сайлауы желтоќсанныѕ бiрiншi жексенбiсiнде ґткiзiледi жјне ол мерзiмi жаєынан Республика Парламентiнiѕ жаѕа ќўрамын сайлаумен тўспа-тўс келмеуге тиiс.
3-1. Президенттіѕ кезектен тыс сайлауы Республика Президентініѕ шешімімен таєайындалады жјне конституциялыќ заѕда белгіленген тјртіп пен мерзімде ґткізіледі.
4. алып тасталды
5. Дауыс беруге ќатысќан сайлаушылардыѕ елу процентiнен астамыныѕ дауысын алєан кандидат сайланды деп есептеледi. Егер кандидаттардыѕ бiрде-бiрi кґрсетiлген дауыс санын ала алмаса, ќайтадан дауысќа салынады, оєан кґп дауыс алєан екi кандидат ќатысады. Дауыс беруге ќатысќан сайлаушылардыѕ еѕ кґп дауысын алєан кандидат сайланды деп есептеледi.
Ескерту. 41-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284 Заѕымен, 41-баптыѕ 2-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1998.10.09 N 9/2, 41-баптыѕ 1 жјне 3-тармаќтарына тїсініктеме берілді - 2005.08.19 N 5 ќаулыларымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254, 2011.02.02 N 403-IV(алєашќы ресми жарияланєан кїнінен бастап ќолданысќа енгізіледі) Заѕдарымен.
42-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентi: "Ќазаќстан халќына адал ќызмет етуге, Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясы мен заѕдарын ќатаѕ саќтауєа, азаматтардыѕ ќўќыќтары мен бостандыќтарына кепiлдiк беруге, Ќазаќстан Республикасы Президентiнiѕ ґзiме жїктелген мјртебелi мiндетiн адал атќаруєа салтанатты тїрде ант етемiн", - деп халыќќа ант берген сјттен бастап ќызметiне кiрiседi.
2. Ант беру ќаѕтардыѕ екiншi сјрсенбiсiнде салтанатты жаєдайда Парламент депутаттарыныѕ, Конституциялыќ Кеѕес мїшелерiнiѕ, Жоєарєы Сот судьяларыныѕ, сондай-аќ Республиканыѕ бўрынєы Президенттерiнiѕ бјрiнiѕ ќатысуымен ґткiзiледi. Конституцияныѕ 48-бабында кґзделген жаєдайда Ќазаќстан Республикасы Президентiнiѕ ґкiлеттiгiн ґзiне ќабылдаєан адам Республика Президентiнiѕ ґкiлеттiгiн ќабылдаєан кїнiнен бастап бiр ай iшiнде ант бередi.
3. Республика Президентiнiѕ ґкiлеттiгi жаѕадан сайланєан Республика Президентi ќызметiне кiрiскен кезден бастап, сондай-аќ Президент ќызметiнен мерзiмiнен бўрын босатылєан немесе кетiрiлген не ол ќайтыс болєан жаєдайда тоќтатылады. Республиканыѕ бўрынєы Президенттерiнiѕ бјрiнiѕ, ќызметiнен кетiрiлгендерден басќасыныѕ, Ќазаќстан Республикасыныѕ экс-Президентi деген атаєы болады.
4. алып тасталды
5. Бiр адам ќатарынан екi реттен артыќ Республика Президентi болып сайлана алмайды.
Бўл шектеу Ќазаќстан Республикасыныѕ Тўѕєыш Президентіне ќолданылмайды.
Ескерту. 42-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254 Заѕдарымен.
43-бап
1. Ќазаќстан Республикасы Президентiнiѕ ґкiлдi органныѕ депутаты болуєа, ґзге де аќы тґленетiн ќызметтердi атќаруєа жјне кјсiпкерлiк ќызметпен айналысуєа ќўќыєы жоќ.
2. алып тасталды
Ескерту. 43-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
44-бап
Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентi:
1) Ќазаќстан халќына елдегi жаєдай мен Республиканыѕ iшкi жјне сыртќы саясатыныѕ негiзгi баєыттары туралы жыл сайын жолдау арнайды;
2) Республика Парламентіне жјне оныѕ Палатасына кезекті жјне кезектен тыс сайлау таєайындайды; Парламенттіѕ бірінші сессиясын шаќырады жјне оныѕ депутаттарыныѕ Ќазаќстан халќына беретін антын ќабылдайды; Парламенттіѕ кезектен тыс сессиясын шаќырады; Парламент Сенаты ўсынєан заѕєа бір ай ішінде ќол ќояды, заѕды халыќќа жария етеді не заѕды немесе оныѕ жекелеген баптарын ќайтадан талќылап, дауысќа салу їшін ќайтарады; S
3) Парламент Мјжілісінде ґкілдігі бар саяси партиялар фракцияларымен консультациялардан кейін келісім беру їшін Мјжілістіѕ ќарауына Республика Премьер-Министрініѕ кандидатурасын енгізеді; Парламент Мјжілісініѕ келісімімен Республиканыѕ Премьер-Министрін ќызметке таєайындайды; оны ќызметтен босатады; Премьер-Министрдіѕ ўсынуымен Республика Їкіметініѕ ќўрылымын айќындайды; Республиканыѕ Їкімет ќўрамына кірмейтін орталыќ атќарушы органдарын ќўрады, таратады жјне ќайта ќўрады, Республика Їкіметініѕ мїшелерін ќызметке таєайындайды; сыртќы істер, ќорєаныс, ішкі істер, јділет министрлерін ќызметке таєайындайды; Їкімет мїшелерін ќызметтен босатады; Їкімет мїшелерініѕ антын ќабылдайды; ерекше маѕызды мјселелер бойынша Їкімет отырыстарына тґраєалыќ етеді; Їкіметке заѕ жобасын Парламент Мјжілісіне енгізуді тапсырады; Республика Їкіметі мен Премьер-Министрініѕ, облыстар, республикалыќ маѕызы бар ќалалар мен астана јкімдері актілерініѕ кїшін жояды не ќолданылуын толыќ немесе ішінара тоќтата тўрады;
4) Парламент Сенатыныѕ келісімімен Ќазаќстан Республикасы Ўлттыќ Банкініѕ Тґраєасын, Бас Прокурорын жјне Ўлттыќ ќауіпсіздік комитетініѕ Тґраєасын ќызметке таєайындайды; оларды ќызметтен босатады;
5) Республика Президентіне тікелей баєынатын жјне есеп беретін мемлекеттік органдарды ќўрады, таратады жјне ќайта ќўрады, олардыѕ басшыларын ќызметке таєайындайды жјне ќызметтен босатады;
6) Республика дипломатиялыќ ґкiлдiктерiнiѕ басшыларын таєайындайды жјне керi шаќырып алады;
7) Орталыќ сайлау комиссиясыныѕ Тґраєасын жјне екі мїшесін, Республикалыќ бюджеттіѕ атќарылуын баќылау жґніндегі есеп комитетініѕ Тґраєасын жјне екі мїшесін бес жыл мерзімге ќызметке таєайындайды;
8) Республиканыѕ мемлекеттiк баєдарламаларын бекiтедi;
9) Республика Премьер-Министрiнiѕ ўсынуымен Республиканыѕ мемлекеттiк бюджетi есебiнен ўсталатын барлыќ органдардыѕ ќызметкерлерiне арналєан ќаржыландыру мен еѕбекаќы тґлеудiѕ бiрыѕєай жїйесiн бекiтедi;
10) республикалыќ референдум ґткiзу жґнiнде шешiм ќабылдайды;
11) келiссґздер жїргiзедi жјне Республиканыѕ халыќаралыќ шарттарына ќол ќояды; бекiту грамоталарына ќол ќояды; ґзiнiѕ жанында тiркелген шет мемлекеттердiѕ дипломатиялыќ жјне ґзге де ґкiлдерiнiѕ сенiм грамоталары мен керi шаќырып алу грамоталарын ќабылдайды;
12) Республика Ќарулы Кїштерiнiѕ Жоєарєы Бас Ќолбасшысы болып табылады, Ќарулы Кїштердiѕ жоєары ќолбасшылыєын таєайындайды жјне ауыстырып отырады;
13) Республиканыѕ мемлекеттiк наградаларымен марапаттайды, ќўрметтi, жоєары јскери жјне ґзге атаќтарды, сыныптыќ шендердi, дипломатиялыќ дјрежелердi, бiлiктiлiк сыныптарын бередi;
14) Республиканыѕ азаматтыєы, саяси баспана беру мјселелерiн шешедi;
15) азаматтарєа кешiрiм жасауды жїзеге асырады;
16) Республиканыѕ демократиялыќ институттарына, оныѕ тјуелсiздiгi мен аумаќтыќ тўтастыєына, саяси тўраќтылыєына, азаматтарыныѕ ќауiпсiздiгiне елеулi жјне тiкелей ќатер тґнген, мемлекеттiѕ конституциялыќ органдарыныѕ ќалыпты жўмыс iстеуi бўзылєан ретте, Премьер-Министрмен жјне Республика Парламентi Палаталарыныѕ Тґраєаларымен ресми консультациялардан кейiн Республика Парламентiне дереу хабарлай отырып, Ќазаќстанныѕ бїкiл аумаєында жјне оныѕ жекелеген жерлерiнде тґтенше жаєдай енгiзудi, Республиканыѕ Ќарулы Кїштерiн ќолдануды ќоса алєанда, аталєан жаєдаяттар талап ететiн шараларды ќолданады;
17) Республикаєа ќарсы агрессия жасалєан не оныѕ ќауiпсiздiгiне сырттан тiкелей ќатер тґнген ретте Республиканыѕ бїкiл аумаєында немесе оныѕ жекелеген жерлерiнде јскери жаєдай енгiзедi, iшiнара немесе жалпы мобилизация жариялап, бўл туралы Республика Парламентiне дереу хабарлайды;
18) ґзiне баєынысты Республика Президентiнiѕ Кїзет ќызметiн жјне Республикалыќ ўланды жасаќтайды;
19) Ќазаќстан Республикасыныѕ Мемлекеттiк Хатшысын ќызметке таєайындайды жјне ќызметтен босатады, оныѕ мјртебесi мен ґкiлеттiгiн аныќтайды; Республика Президентiнiѕ Јкiмшiлiгiн ќўрады;
20) Ќауіпсіздік Кеѕесін жјне ґзге де консультативтік-кеѕесші органдарды, сондай-аќ Ќазаќстан халќы Ассамблеясы мен Жоєары Сот Кеѕесін ќўрады;
21) Республиканыѕ Конституциясы мен заѕдарына сјйкес басќа да ґкiлеттiктердi жїзеге асырады.
Ескерту. 44-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254Заѕдарымен.
Ескерту. 44-баптыѕ 13) тармаќшасына - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.06.30 N 10/2, 2) тармаќшасына - 2000.07.03 N 15/2, 9) тармаќшасына - 2001.11.12 N 14/2, 44-баптыѕ 2) тармаќшасына тїсініктеме берілді - 2010.10.18 N 3 Ќаулыларымен.
45-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентi Конституция мен заѕдар негiзiнде жјне оларды орындау їшiн Республиканыѕ бїкiл аумаєында мiндеттi кїшi бар жарлыќтар мен ґкiмдер шыєарады.
2. Конституцияныѕ 53-бабыныѕ 4)-тармаќшасында кґзделген ретте Республика Президентi заѕдар шыєарады, ал 61-баптыѕ 2-тармаєында кґзделген ретте Республиканыѕ заѕ кїшi бар жарлыќтарын шыєарады.
3. Республиканыѕ Президентi ќол ќоятын Парламент актiлерi, сондай-аќ Їкiмет бастамасымен шыєарылатын Президенттiѕ актiлерi тиiсiнше осы актiлердiѕ заѕдылыєы їшiн заѕдыќ жауапкершiлiк жїктелетiн Парламенттiѕ јр Палатасыныѕ Тґраєаларыныѕ не Премьер-Министрдiѕ алдын ала ќолдары ќойылып тиянаќталады.
Ескерту. 45-баптыѕ 2-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2000.07.03 N 15/2, N 5 Нормативтік ќаулыларымен.
46-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентiне, оныѕ абыройы мен ќадiр-ќасиетiне ешкiмнiѕ тиiсуiне болмайды.
2. Республика Президентi мен оныѕ отбасын ќамтамасыз ету, оларєа ќызмет кґрсету жјне ќорєау мемлекет есебiнен жїзеге асырылады.
3. Осы баптыѕ ережелерi Республиканыѕ экс-Президенттерiне ќолданылады.
4. Ќазаќстанныѕ Тўѕєыш Президентініѕ мјртебесі мен ґкілеттігі Республика Конституциясымен жјне конституциялыќ заѕмен айќындалады.
Ескерту. 46-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
47-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентi науќастануына байланысты ґзiнiѕ мiндеттерiн жїзеге асыруєа ќабiлетсiздiгi дендеген жаєдайда ќызметiнен мерзiмiнен бўрын босатылуы мїмкiн. Бўл ретте Парламент јр Палата депутаттарыныѕ теѕ санынан жјне медицинаныѕ тиiстi салаларыныѕ мамандарынан тўратын комиссия ќўрады. Мерзiмiнен бўрын босату туралы шешiм Парламент Палаталарыныѕ бiрлескен отырысында комиссияныѕ ќорытындысымен белгiленген конституциялыќ рјсiмдердiѕ саќталєаны туралы Конституциялыќ Кеѕес ќорытындысы негiзiнде јр Палата депутаттары жалпы саныныѕ кемiнде тґрттен їшiнiѕ кґпшiлiгiмен ќабылданады.
2. Республиканыѕ Президентi ґзiнiѕ мiндеттерiн атќару кезiндегi iс-јрекетi їшiн тек ќана мемлекетке опасыздыќ жасаєан жаєдайда жауап бередi жјне бўл їшiн Парламент оны ќызметiнен кетiруi мїмкiн. Айып таєу жјне оны тексеру туралы шешiм Мјжiлiс депутаттарыныѕ кемiнде їштен бiрiнiѕ бастамасы бойынша депутаттардыѕ жалпы саныныѕ кґпшiлiгiмен ќабылдануы мїмкiн. Таєылєан айыпты тексерудi Сенат ўйымдастырады жјне оныѕ нјтижелерi Сенат депутаттары жалпы саныныѕ кґпшiлiк даусымен Парламент Палаталары бiрлескен отырысыныѕ ќарауына берiледi. Бўл мјселе бойынша тїпкiлiктi шешiм айып таєудыѕ негiздiлiгi туралы Жоєарєы Сот ќорытындысы жјне белгiленген конституциялыќ рјсiмдердiѕ саќталєаны туралы Конституциялыќ Кеѕестiѕ ќорытындысы болєан жаєдайда јр Палата депутаттары жалпы саныныѕ кемiнде тґрттен їшiнiѕ кґпшiлiк даусымен Парламент Палаталарыныѕ бiрлескен отырысында ќабылданады. Айып таєылєан кезден бастап екi ай iшiнде тїпкiлiктi шешiм ќабылдамау Республика Президентiне ќарсы таєылєан айыптыѕ кїшi жойылєан деп тануєа јкеп соєады. Республиканыѕ Президентiне мемлекетке опасыздыќ жасады деп таєылєан айыптыѕ ќабылданбауы оныѕ ќай кезеѕiнде де осы мјселенiѕ ќаралуына себепшi болєан Мјжiлiс депутаттарыныѕ ґкiлеттiгiн мерзiмiнен бўрын тоќтатуєа јкеп соєады.
3. Республика Президентiн ќызметiнен кетiру туралы мјселе ол Республика Парламентiнiѕ немесе Парламент Мјжілісініѕ ґкiлеттiгiн мерзiмiнен бўрын тоќтату жґнiнде мјселе ќарап жатќан кезде ќозєалмайды.
Ескерту. 47-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
48-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентi ќызметiнен мерзiмiнен бўрын босаєан немесе кетiрiлген, сондай-аќ ќайтыс болєан жаєдайда Республика Президентiнiѕ ґкiлеттiгi ќалєан мерзiмге Парламент Сенатыныѕ Тґраєасына кґшедi; Сенат Тґраєасыныѕ ґзiне Президент ґкiлеттiгiн ќабылдауы мїмкiн болмаєан ретте ол Парламент Мјжiлiсiнiѕ Тґраєасына кґшедi; Мјжiлiс Тґраєасыныѕ ґзiне Президент ґкiлеттiгiн ќабылдауы мїмкiн болмаєан ретте ол Республиканыѕ Премьер-Министрiне кґшедi. Ґзiне Республика Президентiнiѕ ґкiлеттiгiн ќабылдаєан тўлєа тиiсiнше Сенат Тґраєасыныѕ, Мјжiлiс Тґраєасыныѕ немесе Премьер-Министрдiѕ ґкiлеттiгiн тапсырады. Бўл жаєдайда бос тўрєан мемлекеттiк лауазымдарды иелену Конституцияда кґзделген тјртiппен жїзеге асырылады.
2. Осы баптыѕ 1-тармаєында кґзделген негiздерде жјне тјртiппен Ќазаќстан Республикасы Президентiнiѕ ґкiлеттiгiн ґзiне ќабылдаєан тўлєаныѕ Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясына ґзгерiстер мен толыќтырулар туралы бастамашылыќ жасауєа ќўќыєы жоќ.
Ескерту. 48-бап жаѕа редакцияда - ЌР 1998.10.07 N 284 Заѕымен.
IV бґлім
ПАРЛАМЕНТ
49-бап
1. Парламент - Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕ шыєару ќызметiн жїзеге асыратын Республиканыѕ еѕ жоєары ґкiлдi органы.
2. Парламенттiѕ ґкiлеттiгi оныѕ бiрiншi сессиясы ашылєан сјттен басталып, жаѕадан сайланєан Парламенттiѕ бiрiншi сессиясы жўмысќа кiрiскен кезден аяќталады.
3. Парламенттiѕ ґкiлеттiгi Конституцияда кґзделген реттер мен тјртiп бойынша мерзiмiнен бўрын тоќтатылуы мїмкiн.
4. Парламенттiѕ ўйымдастырылуы мен ќызметi, оныѕ депутаттарыныѕ ќўќыќтыќ жаєдайы конституциялыќ заѕмен белгiленедi.
Ескерту. 49-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284 Заѕымен, 49-баптыѕ 2-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.07.14 N 13/2 ќаулысымен.
50-бап
1. Парламент тўраќты негiзде жўмыс iстейтiн екi Палатадан: Сенаттан жјне Мјжiлiстен тўрады.
2. Сенат конституциялыќ заѕда белгіленген тјртіппен јр облыстан, республикалыќ маѕызы бар ќаладан жјне Ќазаќстан Республикасыныѕ астанасынан екі адамнан ґкілдік ететін депутаттардан ќўралады. Сенатта ќоєамныѕ ўлттыќ-мјдени жјне ґзге де елеулі мїдделерініѕ білдірілуін ќамтамасыз ету ќажеттілігі ескеріліп, Сенаттыѕ он бес депутатын Республика Президенті таєайындайды.
3. Мјжіліс конституциялыќ заѕда белгіленген тјртіппен сайланатын жїз жеті депутаттан тўрады.
4. Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаєа бiрдей мїше бола алмайды.
5. Сенат депутаттарыныѕ ґкiлеттiк мерзiмi - алты жыл, Мјжiлiс депутаттарыныѕ ґкiлеттiк мерзiмi - бес жыл.
Ескерту. 50-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284 Заѕымен, 50-баптыѕ 5-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.03.15 N 1/2, 1999.11.29 N 24/2, 2003.02.11 N 1, 50-баптыѕ 3-тармаєына тїсініктеме берілді - 2004.02.12 N 1 ќаулыларымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
51-бап
1. Мјжілістіѕ тоќсан сегіз депутатын сайлау жалпыєа бірдей, теѕ жјне тґте сайлау ќўќыєы негізінде жасырын дауыс беру арќылы жїзеге асырылады. Мјжілістіѕ тоєыз депутатын Ќазаќстан халќы Ассамблеясы сайлайды. Мјжіліс депутаттарыныѕ кезекті сайлауы Парламенттіѕ жўмыс істеп тўрєан сайланымы ґкілеттігініѕ мерзімі аяќталардан кемінде екі ай бўрын ґткізіледі.
2. Сенат депутаттары жанама сайлау ќўќыєы негiзiнде жасырын дауыс беру жолымен сайланады. Сайланєан Сенат депутаттарыныѕ жартысы јрбiр їш жыл сайын ќайта сайланып отырады. Бўл орайда олардыѕ кезектi сайлауы бўлардыѕ ґкiлеттiк мерзiмi аяќталєанєа дейiнгi екi айдан кешiктiрiлмей ґткізiледi.
3. Парламент немесе Парламент Мјжілісі депутаттарыныѕ кезектен тыс сайлауы тиісінше Парламент немесе Парламент Мјжілісініѕ ґкілеттігі мерзімінен бўрын тоќтатылєан кїннен бастап екі ай ішінде ґткізіледі.
4. Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтыєында тўратын жјне оныѕ аумаєында соѕєы он жылда тўраќты тўрып жатќан адам Парламент депутаты бола алады. Жасы отызєа толєан, жоєары білімі жјне кемінде бес жыл жўмыс стажы бар, тиісті облыстыѕ, республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ не Республика астанасыныѕ аумаєында кемінде їш жыл тўраќты тўрып жатќан адам Сенат депутаты бола алады. Жасы жиырма беске толєан адам Мјжіліс депутаты бола алады.
5. Республика Парламенті депутаттарын сайлау конституциялыќ заѕмен реттеледі.
6. Парламенттiѕ депутаты Ќазаќстан халќына ант бередi.
Ескерту. 51-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284 Заѕымен, 51-баптыѕ 4-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.03.18 N 5/2, 51-баптыѕ 2-тармаєына тїсініктеме берілді - 1999.11.29 N 24/2, 51-баптыѕ 5-тармаєына тїсініктеме берілді - 2003.02.11 N 1 ќаулыларымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
52-бап
1. алып тасталды
2. Парламент депутаттары оныѕ жўмысына ќатысуєа мiндеттi. Парламентте депутаттыѕ жеке ґзi єана дауыс бередi. Депутаттыѕ Палаталар мен олардыѕ органдарыныѕ отырыстарына дјлелдi себептерсiз їш реттен артыќ ќатыспауы, сол сияќты дауыс беру ќўќыєын басќа бiреуге беруi депутатќа заѕда белгiленген жазалау шараларын ќолдануєа јкеп соєады.
3. Парламент депутатыныѕ басќа ґкiлдi органныѕ депутаты болуєа, оќытушылыќ, єылыми жјне ґзге де шыєармашылыќ ќызметтен басќа, аќы тґленетiн ґзге де жўмыс атќаруєа, кјсiпкерлiкпен шўєылдануєа, коммерциялыќ ўйымныѕ басшы органыныѕ немесе байќаушы кеѕесiнiѕ ќўрамына кiруге ќўќыєы жоќ. Осы ереженiѕ бўзылуы депутаттыѕ ґкiлеттiгiн тоќтатуєа јкеп соєады.
4. Парламент депутатын оныѕ ґкiлеттiк мерзiмi iшiнде тўтќынєа алуєа, кїштеп јкелуге, сот тјртiбiмен белгiленетiн јкiмшiлiк жазалау шараларын ќолдануєа, ќылмыс їстiнде ўсталєан немесе ауыр ќылмыс жасаєан реттердi ќоспаєанда, тиiстi Палатаныѕ келiсiмiнсiз ќылмыстыќ жауапќа тартуєа болмайды.
5. Парламент депутатыныѕ ґкілеттігі орнынан тїскен, ол ќайтыс болєан, соттыѕ заѕды кїшіне енген шешімі бойынша депутат іс-јрекетке ќабілетсіз, ќайтыс болєан немесе хабарсыз кеткен деп танылєан жаєдайларда жјне Конституция мен конституциялыќ заѕда кґзделген ґзге де жаєдайларда тоќтатылады.
Парламент депутаты:
1) ол Ќазаќстаннан тысќары жерге тўраќты тўруєа кеткен;
2) оєан ќатысты соттыѕ айыптау їкімі заѕды кїшіне енген;
3) Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтыєын жоєалтќан кезде ґз мандатынан айырылады.
Парламент Мјжілісініѕ депутаты:
1) депутат конституциялыќ заѕєа сјйкес ґзін сайлаєан саяси партиядан шыќќан немесе шыєарылєан;
2) конституциялыќ заѕєа сјйкес депутатты сайлаєан саяси партия ќызметін тоќтатќан кезде ґз мандатынан айырылады.
Парламент Сенатыныѕ таєайындалєан депутаттарыныѕ ґкілеттігі Республика Президентініѕ шешімі бойынша мерзімінен бўрын тоќтатылуы мїмкін.
Парламент жјне Парламент Мјжілісі депутаттарыныѕ ґкілеттігі тиісінше Парламент немесе Парламент Мјжілісі таратылєан жаєдайларда тоќтатылады.
6. Депутаттарєа жазалау шараларын ќолдануєа, олардыѕ осы баптыѕ 3-тармаєыныѕ талаптарын, депутаттыќ јдеп ережелерiн саќтауына, сондай-аќ депутаттардыѕ ґкiлеттiгiн тоќтатуєа жјне ґкiлеттігiнен јрi депутатќа ешкiмнiѕ тиiспеуi жґнiндегi ќўќыєынан айыруєа байланысты мјселелердi јзiрлеу Ќазаќстан Республикасыныѕ Орталыќ сайлау комиссиясына жїктеледi.
Ескерту. 52-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284 Заѕымен, 52-баптыѕ 3 жјне 5-тармаќтарына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2001.05.17 N 7/2, 2003.05.12 N 5, 52-баптыѕ 1 жјне 5-тармаќтарына тїсініктеме берілді - 2001.12.13 N 19/2, 52-баптыѕ 4-тармаєына тїсініктеме берілді - 2003.01.30 N 10, 52-баптыѕ 4 жјне 5-тармаќтарына тїсініктеме берілді - 2003.02.11 N 1 ќаулыларымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
53-бап
Палаталардыѕ бірлескен отырысында Парламент:
1) Ќазаќстан Республикасы Президентініѕ ўсынысы бойынша Конституцияєа ґзгерістер мен толыќтырулар енгізеді;
2) Їкімет пен Республикалыќ бюджеттіѕ атќарылуын баќылау жґніндегі есеп комитетініѕ республикалыќ бюджеттіѕ атќарылуы туралы есептерін бекітеді. Їкіметтіѕ республикалыќ бюджеттіѕ атќарылуы туралы есебін Парламенттіѕ бекітпеуі Парламенттіѕ Їкіметке сенімсіздік білдіргенін кґрсетеді;
3) Президентке оныѕ бастамасы бойынша јр Палата депутаттары жалпы саныныѕ їштен екісініѕ даусымен бір жылдан аспайтын мерзімге заѕ шыєару ґкілеттігін беруге хаќылы;
4) соєыс жјне бітім мјселелерін шешеді;
5) Республика Президентініѕ ўсынысы бойынша бейбітшілік пен ќауіпсіздікті саќтау жґніндегі халыќаралыќ міндеттемелерді орындау їшін Республиканыѕ Ќарулы Кїштерін пайдалану туралы шешім ќабылдайды;
6) Конституциялыќ Кеѕестіѕ Республикадаєы конституциялыќ заѕдылыќтыѕ жай-кїйі туралы жыл сайынєы жолдауын тыѕдайды;
7) палаталардыѕ бірлескен комиссияларын ќўрады, олардыѕ тґраєаларын сайлайды жјне ќызметтен босатады, комиссиялардыѕ ќызметі туралы есептерді тыѕдайды;
8) Парламентке Конституция жїктеген ґзге де ґкілеттіктерді жїзеге асырады.
Ескерту. 53-бап жаѕа редакцияда - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
Ескерту. 53-баптыѕ 3) жјне 4) тармаќшаларына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2008.06.26 N 5 Нормативтік ќаулысы.
54-бап
1. Парламент палаталардыѕ бґлек отырысында мјселелерді јуелі - Мјжілісте, ал содан кейін Сенатта ґз кезегімен ќарау арќылы конституциялыќ заѕдар мен заѕдар ќабылдайды, оныѕ ішінде:
1) республикалыќ бюджетті бекітеді, оєан ґзгерістер мен толыќтырулар енгізеді;
2) мемлекеттік салыќтар мен алымдарды белгілейді жјне оларды алып тастайды;
3) Ќазаќстанныѕ јкімшілік-аумаќтыќ ќўрылысы мјселелерін шешу тјртібін белгілейді;
4) мемлекеттік наградаларды таєайындайды, Республиканыѕ ќўрметті, јскери жјне ґзге де атаќтарын, сыныптыќ шендерін, дипломатиялыќ дјрежелерін белгілейді, Республиканыѕ мемлекеттік рјміздерін айќындайды;
5) мемлекеттік заемдар мен Республиканыѕ экономикалыќ жјне ґзге де кґмек кґрсетуі туралы мјселелерді шешеді;
6) раќымшылыќ жасау мјселелерін шешеді;
7) Республиканыѕ халыќаралыќ шарттарын ратификациялайды жјне олардыѕ кїшін жояды.
2. Парламент палаталардыѕ бґлек отырысында мјселелерді јуелі - Мјжілісте, ал содан кейін Сенатта ґз кезегімен ќарау арќылы:
1) республикалыќ бюджеттіѕ атќарылуы туралы есептерді талќылайды;
2) Республика Президентініѕ ќарсылыєын туєызєан заѕдар немесе заѕныѕ баптары бойынша ќарсылыќтар жіберілген кїннен бастап бір ай мерзім ішінде ќайталап талќылау мен дауысќа салуды ґткізеді. Бўл мерзімніѕ саќталмауы Президент ќарсылыќтарыныѕ ќабылданєанын білдіреді. Егер Мјжіліс пен Сенат јр Палата депутаттарыныѕ жалпы саныныѕ їштен екі кґпшілік даусымен бўрын ќабылданєан шешімді растайтын болса, Президент бір ай ішінде заѕєа ќол ќояды. Егер Президенттіѕ ќарсылыєын еѕ болмаса палаталардыѕ бірі еѕсермесе, заѕ ќабылданбайды немесе Президент ўсынєан редакцияда ќабылданды деп есептеледі. Парламент ќабылдаєан конституциялыќ заѕдарєа Мемлекет басшысыныѕ ќарсылыєы осы тармаќшада кґзделген тјртіппен ќаралады. Бўл ретте Парламент Президенттіѕ конституциялыќ заѕдарєа ќарсылыєын јр Палата депутаттарыныѕ жалпы саныныѕ кемінде тґрттен їшініѕ даусымен еѕсереді;
3) республикалыќ референдум таєайындау туралы бастама кґтереді.
Ескерту. 54-бап жаѕа редакцияда - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен, 54-бабына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2008.10.15 N 8 Нормативтік Ќаулысымен.
55-бап
Сенаттыѕ ерекше ќарауына мыналар жатады:
1) Ќазаќстан Республикасы Президентiнiѕ ўсынуымен Республиканыѕ Жоєарєы Сотыныѕ Тґраєасын жјне Жоєарєы Сотыныѕ судьяларын сайлау мен ќызметтен босату, олардыѕ анттарын ќабылдау;
2) Республика Президентініѕ Республика Ўлттыќ Банкініѕ Тґраєасын, Бас прокурорын жјне Ўлттыќ ќауіпсіздік комитетініѕ Тґраєасын таєайындауына келісім беру;
3) Республиканыѕ Бас Прокурорын, Жоєарєы Сотыныѕ Тґраєасы мен судьяларын оларєа ешкiмнiѕ тиiспеуi жґнiндегi ќўќыєынан айыру;
4) алып тасталды
5) Мјжілістіѕ ґкілеттіктері мерзімінен бўрын тоќтатылуына байланысты, ол уаќытша болмаєан кезеѕде Республика Парламентініѕ конституциялыќ заѕдар мен заѕдар ќабылдау жґніндегі функцияларын орындау;
6) Конституциямен Парламент Сенатына жїктелген ґзге де ґкілеттіктерді жїзеге асыру.
Ескерту. 55-баптыѕ 1-тармаќшасына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2000.07.05 N 11/2 ќаулысымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
56-бап
1. Мјжілістіѕ ерекше ќарауына мыналар жатады:
1) Парламентке енгізілген конституциялыќ заѕдар мен заѕдардыѕ жобаларын ќарауєа ќабылдау жјне осы жобаларды ќарау;
2) Палата депутаттарыныѕ жалпы саныныѕ кґпшілік даусымен Республика Президентіне Республика Премьер-Министрін таєайындауєа келісім беру;
3) Республика Президентініѕ кезекті сайлауын хабарлау;
4) Конституциямен Парламент Мјжілісіне жїктелген ґзге де ґкілеттіктерді жїзеге асыру.
2. Мјжіліс депутаттарыныѕ жалпы саныныѕ кґпшілік даусымен, Мјжіліс депутаттарыныѕ жалпы саныныѕ кемінде бестен бірініѕ бастамасы бойынша Мјжіліс Їкіметке сенімсіздік білдіруге хаќылы.
Ескерту. 56-бап жаѕа редакцияда - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
57-бап
Парламенттiѕ јр Палатасы дербес, басќа Палатаныѕ ќатысуынсыз:
1) Конституциялыќ Кеѕестіѕ екі мїшесін ќызметке таєайындайды; Орталыќ сайлау комиссиясыныѕ екі мїшесін, Республикалыќ бюджеттіѕ атќарылуын баќылау жґніндегі есеп комитетініѕ їш мїшесін бес жыл мерзімге ќызметке таєайындайды;
2) Конституцияныѕ 47-бабыныѕ 1-тармаєында кґзделген ретте Парламент ќўратын комиссия мїшелерiнiѕ теѕ жартысына ґкiлеттiк бередi;
3) Палаталардыѕ бiрлескен комиссиялары мїшелерiнiѕ теѕ жартысын сайлайды;
4) Палаталар депутаттарыныѕ ґкiлеттiгiн тоќтатады, сондай-аќ Ќазаќстан Республикасы Бас Прокурорыныѕ ўсынуымен оларєа ешкiмнiѕ тиiспеуi жґнiндегi ќўќыєынан Палаталардыѕ депутаттарын айыру мјселелерiн шешедi;
5) ґз ќўзыретiндегi мјселелер бойынша парламенттiк тыѕдаулар ґткiзедi;
6) Палата депутаттары жалпы саныныѕ кемінде їштен бірініѕ бастамасы бойынша Республика Їкіметі мїшелерініѕ ґз ќызметі мјселелері жґніндегі есептерін тыѕдауєа хаќылы. Есепті тыѕдау ќорытындылары бойынша Їкімет мїшесі Республика заѕдарын орындамаєан жаєдайда Палата депутаттары жалпы саныныѕ кґпшілік даусымен оны ќызметтен босату туралы Республика Президентіне ґтініш жасауєа хаќылы. Егер Республика Президенті мўндай ґтінішті ќабылдамай тастаса, онда депутаттар Палата депутаттары жалпы саныныѕ кґпшілік даусымен алєашќы ґтініш берілген кїннен бастап алты ай ґткеннен кейін Республика Президентініѕ алдына Їкімет мїшесін ќызметінен босату туралы мјселені ќайталап ќоюєа хаќылы. Мўндай жаєдайда Республика Президенті Їкімет мїшесін ќызметінен босатады;
7) Палаталардыѕ їйлестiрушi жјне жўмыс органдарын ќўрады;
8) ґз ќызметiнiѕ регламентiн, Палатаныѕ ўйымдастыру жјне iшкi тјртiбiне байланысты мјселелер бойынша ґзге де шешiмдер ќабылдайды.
Ескерту. 57-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254 Заѕдарымен.
58-бап
1. Палаталарды мемлекеттiк тiлдi еркiн меѕгерген ґз депутаттарыныѕ арасынан Палаталар депутаттары жалпы саныныѕ кґпшiлiк даусымен жасырын дауыс беру арќылы Сенат пен Мјжiлiс сайлаєан тґраєалар басќарады. Сенат Тґраєасыныѕ ќызметiне кандидатураны Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентi ўсынады. Мјжiлiс Тґраєасыныѕ ќызметiне кандидатураларды Палатаныѕ депутаттары ўсынады.
2. Палаталардыѕ тґраєалары, егер бўл їшiн Палаталардыѕ депутаттары жалпы саныныѕ кґпшiлiгi дауыс берсе, ќызметтен керi шаќырылып алынуы мїмкiн, сондай-аќ олар ґз еркiмен орнынан тїсуге хаќылы.
3. Парламент Палаталарыныѕ тґраєалары:
1) Палаталардыѕ отырыстарын шаќырып, оларєа тґраєалыќ етедi;
2) Палаталардыѕ ќарауына енгiзiлетiн мјселелердi јзiрлеуге жалпы басшылыќ жасайды;
3) Палаталар тґраєаларыныѕ орынбасарлары ќызметiне сайлау їшiн Палаталарєа кандидатуралар ўсынады;
4) Палаталар ќызметiнде регламенттiѕ саќталуын ќамтамасыз етедi;
5) Палаталардыѕ їйлестiру органдарыныѕ ќызметiне басшылыќ жасайды;
6) Палаталар шыєаратын актiлерге ќол ќояды;
7) палаталарєа Конституциялыќ Кеѕестіѕ, Орталыќ сайлау комиссиясыныѕ, Республикалыќ бюджеттіѕ атќарылуын баќылау жґніндегі есеп комитетініѕ мїшесі ќызметіне таєайындау їшін кандидатуралар ўсынады;
8) ґздерiне Парламент регламентi жїктейтiн басќа да мiндеттердi атќарады.
4. Мјжiлiс Тґраєасы:
1) Парламент сессияларын ашады;
2) Палаталардыѕ кезектi бiрлескен отырыстарын шаќырады, Палаталардыѕ кезектi жјне кезектен тыс бiрлескен отырыстарына тґраєалыќ етедi.
5. Палаталардыѕ тґраєалары ґз ќўзыретiндегi мјселелер бойынша ґкiмдер шыєарады.
Ескерту. 58-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
59-бап
1. Парламент сессиясы оныѕ Палаталарыныѕ бiрлескен жјне бґлек отырыстары тїрiнде ґткiзiледi.
2. Парламенттiѕ бiрiншi сессиясын Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентi сайлау ќорытындылары жарияланєан кїннен бастап отыз кїннен кешiктiрмей шаќырады.
3. Парламенттiѕ кезектi сессиялары жылына бiр рет ќыркїйектiѕ бiрiншi жўмыс кїнiнен маусымныѕ соѕєы жўмыс кїнiне дейiн ґткiзiледi.
4. Парламент сессиясын, јдетте, Республика Президенті ашады жјне сессия Сенат пен Мјжілістіѕ бірлескен отырыстарында жабылады. Парламент сессиялары аралыєындаєы кезеѕде Республика Президенті ґз бастамасымен, палаталар тґраєаларыныѕ немесе Парламент депутаттары жалпы саныныѕ кемінде їштен бірініѕ ўсынысымен Парламенттіѕ кезектен тыс сессиясын шаќыра алады. Онда сессияны шаќыруєа негіз болєан мјселелер єана ќаралады.
5. Палаталардыѕ бiрлескен жјне бґлек отырыстары оларєа јр Палата депутаттарыныѕ жалпы саныныѕ кемiнде їштен екiсi ќатысќан жаєдайда ґткiзiледi.
6. Палаталардыѕ бiрлескен жјне бґлек отырыстары ашыќ отырыстар болып табылады. Регламенттерде кґзделген реттерде жабыќ отырыстар ґткiзiлуi мїмкiн. Республика Президентiнiѕ, Премьер-Министр мен Їкiмет мїшелерiнiѕ, Ўлттыќ Банк Тґраєасыныѕ, Бас Прокурордыѕ, Ўлттыќ ќауiпсiздiк комитетi Тґраєасыныѕ кез келген отырыстарєа ќатысуєа жјне сґз сґйлеуге ќўќыєы бар.
Ескерту. 59-баптыѕ 2-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.07.14 N 13/2, 59-баптыѕ 3-тармаєына тїсініктеме берілді - 1999.06.30 N 14/2 ќаулыларымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
60-бап
1. Палаталар јр Палатада саны жетiден аспайтын тўраќты комитеттер ќўрады.
2. Палаталардыѕ бiрлескен ќызметтерiне ќатысты мјселелердi шешу їшiн Сенат пен Мјжiлiс тепе-теѕ негiзде бiрлескен комиссиялар ќўруєа хаќылы.
3. Комитеттер мен комиссиялар ґз ќўзыретiндегi мјселелер бойынша ќаулылар шыєарады.
4. Комитеттер мен комиссияларды ќўру, олардыѕ ґкiлеттiгi жјне ќызметiн ўйымдастыру тјртiбi заѕмен белгiленедi.
61-бап
1. Заѕ шыєару бастамасы ќўќыєы Республика Президентіне, Парламент депутаттарына, Їкіметке тиесілі жјне тек ќана Мјжілісте жїзеге асырылады.
2. Республика Президентiнiѕ заѕдар жобаларын ќараудыѕ басымдылыєын белгiлеуге, сондай-аќ осы жоба жедел ќаралады деп жариялауєа ќўќыєы бар, бўл Парламент заѕ жобасын енгiзiлген кїннен бастап бiр ай iшiнде ќарауєа тиiстi екенiн бiлдiредi. Парламент осы талапты орындамаса, Республика Президентi заѕ кїшi бар Жарлыќ шыєаруєа хаќылы, ол Парламент Конституция белгiлеген тјртiппен жаѕа заѕ ќабылдаєанєа дейiн ќолданылады.
3. Парламент аса маѕызды ќоєамдыќ ќатынастарды реттейтiн, мыналарєа:
1) жеке жјне заѕды тўлєалардыѕ ќўќыќ субъектiлiгiне, азаматтардыѕ ќўќыќтары мен бостандыќтарына, жеке жјне заѕды тўлєалардыѕ мiндеттерi мен жауапкершiлiгiне;
2) меншiк режимiне жјне ґзге де мїлiктiк ќўќыќтарєа;
3) мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi ґзiн-ґзi басќару органдарын ўйымдастыру мен олардыѕ ќызметiнiѕ, мемлекеттiк жјне јскери ќызметтiѕ негiздерiне;
4) салыќ салуєа, алымдар мен басќа да мiндеттi тґлемдердi белгiлеуге;
5) республикалыќ бюджетке;
6) сот ќўрылысы мен сотта iс жїргiзу мјселелерiне;
7) бiлiм беруге, денсаулыќ саќтауєа жјне јлеуметтiк ќамсыздандыруєа;
8) кјсiпорындар мен олардыѕ мїлкiн жекешелендiруге;
9) айналадаєы ортаны ќорєауєа;
10) республиканыѕ јкiмшiлiк-аумаќтыќ ќўрылысына;
11) мемлекет ќорєанысы мен ќауiпсiздiгiн ќамтамасыз етуге ќатысты негiзгi принциптер мен нормаларды белгiлейтiн заѕдар шыєаруєа хаќылы.
Ґзге ќатынастардыѕ барлыєы заѕєа тјуелдi актiлермен реттеледi.
4. Мјжiлiс депутаттары ќараєан жјне жалпы саныныѕ кґпшiлiк даусымен маќўлданєан заѕ жобасы Сенатќа берiледi, ол онда јрi кеткенде алпыс кїннiѕ iшiнде ќаралады. Сенат депутаттары жалпы саныныѕ кґпшiлiк даусымен ќабылданєан жоба заѕєа айналады жјне он кїннiѕ iшiнде Президенттiѕ ќол ќоюына берiледi. Тўтас алєанда, Сенат депутаттары жалпы саныныѕ кґпшiлiк даусымен ќабылданбаєан жоба Мјжiлiске ќайтарылады. Егер Мјжiлiс депутаттары жалпы саныныѕ їштен екiсiнiѕ кґпшiлiк даусымен жобаны ќайтадан маќўлдаса, ол Сенатќа ќайта талќылауєа жјне дауысќа салуєа берiледi. Ќайта ќабылданбаєан заѕ жобасын сол сессия барысында ќайтадан енгiзуге болмайды.
5. Сенат депутаттары жалпы саныныѕ кґпшiлiк даусымен заѕ жобасына енгiзiлген ґзгертулер мен толыќтырулар Мјжiлiске жiберiледi. Егер Мјжiлiс депутаттардыѕ жалпы саныныѕ кґпшiлiк даусымен ўсынылєан ґзгертулермен жјне толыќтырулармен келiссе, заѕ ќабылданды деп есептеледi. Егер Мјжiлiс наќ сондай кґпшiлiк дауыспен Сенат енгiзген ґзгертулер мен толыќтыруларєа ќарсы болса, Палаталар арасындаєы келiспеушiлiк келiсу рјсiмi арќылы шешiледi.
5-1. Мјжіліс депутаттары ќараєан жјне олардыѕ жалпы саныныѕ кемінде їштен екісініѕ даусымен маќўлданєан конституциялыќ заѕ жобасы Сенатќа беріледі, онда алпыс кїннен асырылмай ќаралады. Сенат депутаттарыныѕ жалпы саныныѕ кемінде їштен екісініѕ даусымен ќабылданєан жоба конституциялыќ заѕєа айналады жјне он кїн ішінде Республика Президентіне ќол ќоюєа ўсынылады. Конституциялыќ заѕ жобасын тўтастай ќабылдамауды Мјжіліс немесе Сенат Палата депутаттары жалпы саныныѕ кґпшілік даусымен жїзеге асырады.
Сенат депутаттары жалпы саныныѕ кемінде їштен екісініѕ даусымен конституциялыќ заѕ жобасына енгізілген ґзгерістер мен толыќтырулар Мјжіліске жіберіледі. Егер Мјжіліс депутаттардыѕ кемінде їштен екісініѕ даусымен Сенат енгізген ґзгерістермен жјне толыќтырулармен келіссе, конституциялыќ заѕ ќабылданды деп есептеледі.
Егер Мјжіліс, Сенат енгізген ґзгерістер мен толыќтырулар бойынша дауыс беру кезінде олармен депутаттардыѕ кемінде їштен екісініѕ даусымен келіспесе, онда палаталар арасындаєы келіспеушіліктер келісу рјсімдері арќылы шешіледі.
6. Мемлекеттiк кiрiстi ќысќартуды немесе мемлекеттiк шыєысты кґбейтудi кґздейтiн заѕдардыѕ жобалары Республика Їкiметiнiѕ оѕ ќорытындысы болєанда єана енгiзiлуi мїмкiн. Республика Президентініѕ заѕ шыєару бастамасы тјртібімен Парламент Мјжілісіне енгізілген заѕнамалыќ актілердіѕ жобалары їшін мўндай ќорытындыныѕ болуы талап етілмейді.
7. Їкімет енгізген заѕ жобасыныѕ ќабылданбауына байланысты Премьер-Министр Парламент палаталарыныѕ бірлескен отырысында Їкіметке сенім туралы мјселе ќоюєа хаќылы. Бўл мјселе бойынша дауыс беру сенім туралы мјселе ќойылєан сјттен бастап ќырыќ сегіз саєаттан ерте ґткізілмейді. Егер сенімсіздік білдіру туралы ўсыныс палаталардыѕ јрќайсысыныѕ депутаттары жалпы саныныѕ кґпшілік даусын ала алмаса, заѕ жобасы дауысќа салынбай ќабылданды деп есептеледі. Алайда Їкімет бўл ќўќыќты жылына екі реттен артыќ пайдалана алмайды.
Ескерту. 61-баптыѕ 7-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.03.12 N 3/2, 1999.09.27 N 18/2, 2003.05.13 N 6, 61-баптыѕ 3-тармаєыныѕ 1) жјне 2) тармаќшаларына тїсініктеме берілді - 1999.11.03 N 19/2, 61-баптыѕ 6-тармаєына тїсініктеме берілді - 2000.06.15 N 9/2, 61-баптыѕ 2) тармаєына тїсініктеме берілді - 2000.07.03 N 15/2, 61-баптыѕ 1 жјне 4-тармаќтарына тїсініктеме берілді - 2001.06.08 N 8/2, 61-бабы 3-тармаєыныѕ 1) жјне 3) тармаќшаларына тїсініктеме берілді - 2008.10.15 N 8 ќаулыларымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
62-бап
1. Парламент Республиканыѕ бїкiл аумаєында мiндеттi кїшi бар Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдары, Парламенттiѕ ќаулылары, Сенат пен Мјжiлiстiѕ ќаулылары тїрiнде заѕ актiлерiн ќабылдайды.
2. Республиканыѕ заѕдары Республика Президентi ќол ќойєаннан кейiн кїшiне енедi.
3. Конституцияєа ґзгертулер мен толыќтырулар јр Палата депутаттары жалпы саныныѕ кемiнде тґрттен їшiнiѕ кґпшiлiк даусымен енгiзiледi.
4. Конституциялыќ заѕдар Конституцияда кґзделген мјселелер бойынша јр Палата депутаттарыныѕ жалпы саныныѕ кемiнде їштен екiсiнiѕ кґпшiлiк даусымен ќабылданады.
5. Парламент пен оныѕ Палаталарыныѕ заѕ актiлерi, егер Конституцияда ґзгеше кґзделмесе, Палаталар депутаттары жалпы саныныѕ кґпшiлiк даусымен ќабылданады.
6. Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясына ґзгерістер мен толыќтырулар енгізу мјселелері бойынша кемінде екі оќылым ґткізу міндетті.
7. Республиканыѕ заѕдары, Парламент пен оныѕ Палаталарыныѕ ќаулылары Конституцияєа ќайшы келмеуге тиiс. Парламент пен оныѕ Палаталарыныѕ ќаулылары заѕдарєа ќайшы келмеуге тиiс.
8. Республиканыѕ заѕ жјне ґзге де нормативтiк ќўќыќтыќ актiлерiн јзiрлеу, ўсыну, талќылау, кїшiне енгiзу жјне жариялау тјртiбi арнаулы заѕмен жјне Парламент пен оныѕ Палаталарыныѕ регламенттерiмен реттеледi.
Ескерту. 62-бапќа тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2000.07.03 N 15/2, 2007.04.18 N 4 Ќаулыларымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
63-бап
1. Республика Президенті Парламент палаталары тґраєаларымен жјне Премьер-Министрмен консультациялардан кейін Парламентті немесе Парламент Мјжілісін тарата алады.
2. Парламентті жјне Парламент Мјжілісін тґтенше немесе соєыс жаєдайы кезеѕінде, Президент ґкілеттігініѕ соѕєы алты айында, сондай-аќ осыныѕ алдындаєы таратудан кейінгі бір жыл ішінде таратуєа болмайды.
Ескерту. 63-бап жаѕа редакцияда - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
V бґлім
ЇКIМЕТ
64-бап
1. Їкiмет Ќазаќстан Республикасыныѕ атќарушы билiгiн жїзеге асырады, атќарушы органдардыѕ жїйесiн басќарады жјне олардыѕ ќызметiне басшылыќ жасайды.
2. Їкімет алќалы орган болып табылады жјне ґзініѕ бїкіл ќызметінде Республика Президентініѕ алдында жауапты, ал Конституцияда кґзделген жаєдайларда Парламент Мјжілісініѕ жјне Парламенттіѕ алдында жауапты.
3. Конституцияныѕ 57-бабыныѕ 6)-тармаќшасында кґзделген ретте Їкiмет мїшелерi Парламент палаталарына есеп бередi.
4. Їкiметтiѕ ќўзыретi, ўйымдастырылуы мен ќызмет тјртiбi конституциялыќ заѕмен белгiленедi.
Ескерту. 64-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
65-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентi Їкiметтi Конституцияда кґзделген тјртiппен ќўрады.
2. Республика Премьер-Министрi таєайындалєаннан кейiнгi он кїн мерзiм iшiнде Премьер-Министр Їкiметтiѕ ќўрылымы мен ќўрамы туралы Республика Президентiне ўсыныс енгiзедi.
3. Їкiмет мїшелерi Ќазаќстан халќы мен Президентiне ант бередi.
66-бап
Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкiметi:
1) мемлекеттiѕ јлеуметтiк-экономикалыќ саясатыныѕ, оныѕ ќорєаныс ќабiлетiнiѕ, ќауiпсiздiгiнiѕ, ќоєамдыќ тјртiптi ќамтамасыз етудiѕ негiзгi баєыттарын јзiрлейдi жјне олардыѕ жїзеге асырылуын ўйымдастырады;
2) Парламентке республикалыќ бюджеттi жјне оныѕ атќарылуы туралы есептi ўсынады, бюджеттiѕ атќарылуын ќамтамасыз етедi;
3) Мјжiлiске заѕ жобаларын енгiзедi жјне заѕдардыѕ орындалуын ќамтамасыз етедi;
4) мемлекеттiк меншiктi басќаруды ўйымдастырады;
5) Республиканыѕ сыртќы саясатын жїргiзу жґнiнде шаралар јзiрлейдi;
6) министрлiктердiѕ, мемлекеттiк комитеттердiѕ, ґзге де орталыќ жјне жергiлiктi атќарушы органдардыѕ ќызметiне басшылыќ жасайды;
7) Республиканыѕ министрлiктерi, мемлекеттiк комитеттерi, ґзге де орталыќ жјне жергiлiктi атќарушы органдары актiлерiнiѕ кїшiн толыќ немесе ќолданылу бґлiгiнде жояды немесе тоќтата тўрады;
8) Їкiмет ќўрамына кiрмейтiн орталыќ атќарушы органдардыѕ басшыларын ќызметке таєайындайды жјне ќызметтен босатады;
9) алып тасталды
10) ґзiне Конституциямен, заѕдармен жјне Президент актiлерiмен жїктелген ґзге де ќызметтердi орындайды.
Ескерту. 66-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284 Заѕымен, 66-баптыѕ 4) тармаќшасына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.03.17 N 4/2, 66-баптыѕ 5) тармаќшасына тїсініктеме берілді 2001.04.12 N 1/2 ќаулыларымен.
67-бап
Ќазаќстан Республикасыныѕ Премьер-Министрi:
1) Їкiмет ќызметiн ўйымдастырып, оєан басшылыќ жасайды жјне оныѕ жўмысы їшiн дербес жауап бередi;
2) алып тасталды
3) Їкiмет ќаулыларына ќол ќояды;
4) Їкiмет ќызметiнiѕ негiзгi баєыттары жґнiнде жјне оныѕ аса маѕызды барлыќ шешiмдерi жґнiнде Президентке баяндап отырады;
5) Їкiмет ќызметiн ўйымдастыруєа жјне басшылыќ жасауєа байланысты басќа да ќызметтердi атќарады.
Ескерту. 67-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
68-бап
1. Їкiмет мїшелерi ґз ќўзыретi шегiнде шешiмдер ќабылдауда дербестiкке ие јрi ґздерiне баєынысты мемлекеттiк органдардыѕ жўмысы їшiн Ќазаќстан Республикасы Премьер-Министрiнiѕ алдында жеке-дара жауап бередi. Їкiметтiѕ жїргiзiп отырєан саясатымен келiспейтiн немесе оны жїргiзбейтiн Їкiмет мїшесi орнынан тїсуге ґтiнiш бередi не ол лауазымнан босатылуєа тиiс.
2. Їкімет мїшелерініѕ ґкілді органныѕ депутаттары болуєа, оќытушылыќ, єылыми немесе ґзге шыєармашылыќ ќызметтерді ќоспаєанда, ґзге де аќы тґленетін жўмысты атќаруєа, кјсіпкерлік іспен шўєылдануєа, заѕнамаєа сјйкес ґздерініѕ лауазымдыќ міндеттері болып табылатын жаєдайларды ќоспаєанда, коммерциялыќ ўйымныѕ басшы органыныѕ немесе байќаушы кеѕесініѕ ќўрамына кіруге ќўќыєы жоќ.
Ескерту. 68-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254 Заѕдарымен.
69-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкiметi ґз ќўзыретiнiѕ мјселелерi бойынша Республиканыѕ бїкiл аумаєында мiндеттi кїшi бар ќаулылар шыєарады.
2. Республиканыѕ Премьер-Министрi Республиканыѕ бїкiл аумаєында мiндеттi кїшi бар ґкiмдер шыєарады.
3. Їкiметтiѕ ќаулылары жјне Премьер-Министрдiѕ ґкiмдерi Конституцияєа, заѕ актiлерiне, Республика Президентiнiѕ жарлыќтары мен ґкiмдерiне ќайшы келмеуге тиiс.
70-бап
1. Їкімет жаѕадан сайланєан Ќазаќстан Республикасы Президентініѕ алдында ґз ґкілеттігін доєарады.
Республиканыѕ Премьер-Министрі жаѕадан сайланєан Парламент Мјжілісініѕ алдында Їкіметке сенім туралы мјселе ќояды. Мјжіліс сенім білдірген жаєдайда, егер Республика Президенті ґзгеше шешім ќабылдамаса, Їкімет ґз міндеттерін атќаруды жалєастыра береді.
2. Егер Їкiмет жјне оныѕ кез келген мїшесi ґздерiне жїктелген мiндеттердi одан јрi жїзеге асыру мїмкiн емес деп есептесе, олар Республиканыѕ Президентiне ґз орнынан тїсетiнi туралы мјлiмдеуге хаќылы.
3. Парламент Мјжілісі немесе Парламент Їкіметке сенімсіздік білдірген жаєдайда Їкімет орнынан тїсетіні туралы Республика Президентіне мјлімдейді.
4. Орнынан тїсудi ќабылдау немесе ќабылдамау туралы мјселенi Республиканыѕ Президентi он кїн мерзiмде ќарайды.
5. Орнынан тїсудi ќабылдау Їкiметтiѕ не оныѕ тиiстi мїшесiнiѕ ґкiлеттiгi тоќтатылєанын бiлдiредi. Премьер-Министрдiѕ орнынан тїсуiн ќабылдау бїкiл Їкiметтiѕ ґкiлеттiгi тоќтатылєанын бiлдiредi.
6. Їкiметтiѕ немесе оныѕ мїшесiнiѕ орнынан тїсуi ќабылданбаєан жаєдайда Президент оєан мiндеттерiн одан јрi жїзеге асыруды тапсырады.
7. Республиканыѕ Президентi ґз бастамасы бойынша Їкiметтiѕ ґкiлеттiгiн тоќтату туралы шешiм ќабылдауєа жјне оныѕ кез келген мїшесiн ќызметтен босатуєа хаќылы. Премьер-Министрдi ќызметiнен босату бїкiл Їкiметтiѕ ґкiлеттiгi тоќтатылєанын бiлдiредi.
Ескерту. 70-бапќа тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2003.11.19 N 11 ќаулысымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
VI бґлім
КОНСТИТУЦИЯЛЫЌ КЕЅЕС
71-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциялыќ Кеѕесi жетi мїшеден тўрады, олардыѕ ґкiлеттiгi алты жылєа созылады. Республиканыѕ экс-Президенттерi ќўќыєы бойынша єўмыр бойы Конституциялыќ Кеѕестiѕ мїшелерi болып табылады.
2. Конституциялыќ Кеѕестiѕ Тґраєасын Республиканыѕ Президентi таєайындайды жјне дауыс теѕ бґлiнген жаєдайда оныѕ даусы шешушi болып табылады.
3. Конституциялыќ Кеѕестіѕ екі мїшесін - Республика Президенті, екі-екі мїшеден тиісінше Сенат пен Мјжіліс таєайындайды.
Конституциялыќ Кеѕес мїшелерініѕ жартысы јрбір їш жыл сайын жаѕартылып отырады.
4. Конституциялыќ Кеѕестiѕ Тґраєасы мен мїшесiнiѕ ќызметi депутаттыќ мандатпен, оќытушылыќ, єылыми немесе ґзге шыєармашылыќ ќызметтердi ќоспаєанда, ґзге де аќы тґленетiн жўмысты атќарумен, кјсiпкерлiкпен айналысумен, коммерциялыќ ўйымныѕ басшы органыныѕ немесе байќаушы кеѕесiнiѕ ќўрамына кiрумен сыйыспайды.
5. Конституциялыќ Кеѕестiѕ Тґраєасы мен мїшелерiн ґздерiнiѕ ґкiлеттiгi мерзiмi iшiнде тўтќынєа алуєа, кїштеп јкелуге, оєан сот тјртiбiмен белгiленетiн јкiмшiлiк жазалау шараларын ќолдануєа, ќылмыс їстiнде ўсталєан немесе ауыр ќылмыстар жасаєан реттердi ќоспаєанда, Парламенттiѕ келiсiмiнсiз ќылмыстыќ жауапќа тартуєа болмайды.
6. Конституциялыќ Кеѕестiѕ ўйымдастырылуы мен ќызметi конституциялыќ заѕмен реттеледi.
Ескерту. 71-баптыѕ 5-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2003.01.30 N 10 ќаулысымен, 71-бабы 3-тармаєы екінші абзацына ресми тїсіндіру берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2011.03.16 № 3Нормативтік ќаулысымен.
Ескерту. 71-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
72-бап
1. Конституциялыќ Кеѕес Ќазаќстан Республикасы Президентiнiѕ, Сенат Тґраєасыныѕ, Мјжiлiс Тґраєасыныѕ, Парламент депутаттары жалпы саныныѕ кемiнде бестен бiр бґлiгiнiѕ, Премьер-Министрдiѕ ґтiнiшi бойынша:
1) дау туєан жаєдайда Республика Президентiнiѕ, Парламент депутаттарыныѕ сайлауын ґткiзудiѕ дўрыстыєы жјне республикалыќ референдум ґткiзу туралы мјселенi шешедi;
2) Парламент ќабылдаєан заѕдардыѕ Республика Конституциясына сјйкестiгiн Президент ќол ќойєанєа дейiн ќарайды;
2-1) Парламент жјне оныѕ палаталары ќабылдаєан ќаулылардыѕ Республика Конституциясына сјйкестігін ќарайды;
3) Республиканыѕ халыќаралыќ шарттарын бекiткенге дейiн олардыѕ Конституцияєа сјйкестiгiн ќарайды;
4) Конституцияныѕ нормаларына ресми тїсiндiрме бередi;
5) Конституцияныѕ 47-бабыныѕ 1 жјне 2-тармаќтарында кґзделген реттерде ќорытындылар бередi.
2. Конституциялыќ Кеѕес соттардыѕ ґтiнiштерiн Конституцияныѕ 78-бабында белгiленген реттерде ќарайды.
Ескерту. 72-баптыѕ 1-тармаєыныѕ 2) тармаќшасына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2000.07.03 N 15/2, 72-баптыѕ 1-тармаєыныѕ 4) тармаќшасына тїсініктеме берілді - 2001.12.13 N 19/2 ќаулыларымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
73-бап
1. Конституциялыќ Кеѕеске Конституцияныѕ 72-бабыныѕ 1-тармаєыныѕ 1)-тармаќшасында кґрсетiлген мјселелер бойынша ґтiнiш жасалєан ретте, Президенттiѕ ќызметiне кiрiсуi, Парламенттiѕ сайланєан депутаттарын тiркеу не республикалыќ референдумныѕ нјтижелерiн шыєару тоќтатыла тўрады.
2. Конституциялыќ Кеѕеске Конституцияныѕ 72-бабыныѕ 1-тармаєыныѕ 2) жјне 3)-тармаќшаларында кґрсетiлген мјселелер бойынша ґтiнiш жасалєан ретте, тиiстi актiлерге ќол ќою не оларды бекiту мерзiмiнiѕ ґтуi тоќтатыла тўрады.
3. Конституциялыќ Кеѕес ґтiнiштер тїскен кїннен бастап бiр ай iшiнде ґз шешiмiн шыєарады. Егер мјселе кейiнге ќалдыруєа болмайтын болса, Республика Президентiнiѕ талабы бойынша бўл мерзiм он кїнге дейiн ќысќартылуы мїмкiн.
4. Конституциялыќ Кеѕестiѕ шешiмiне толыєымен немесе бiр бґлiгiне Республиканыѕ Президентi ќарсылыќ бiлдiруi мїмкiн, бўл ќарсылыќ Конституциялыќ Кеѕес мїшелерi жалпы саныныѕ їштен екiсiнiѕ даусымен еѕсерiледi. Президент ќарсылыєы еѕсерiлмеген жаєдайда, Конституциялыќ Кеѕестiѕ шешiмi ќабылданбады деп есептеледi.
74-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясына сјйкес емес деп танылєан заѕдар мен халыќаралыќ шарттарєа ќол ќойылмайды не, тиiсiнше, бекiтiлмейдi жјне кїшiне енгiзiлмейдi.
2. Конституциялыќ емес деп танылєан, оныѕ ішінде адамныѕ жјне азаматтыѕ Конституцияда баянды етілген ќўќыќтары мен бостандыќтарына нўќсан келтіреді деп танылєан заѕдар мен ґзге де нормативтік ќўќыќтыќ актілердіѕ кїші жойылады жјне ќолданылуєа жатпайды.
3. Конституциялыќ Кеѕестiѕ шешiмдерi ќабылданєан кїннен бастап кїшiне енедi, Республиканыѕ бїкiл аумаєында жалпыєа бiрдей мiндеттi, тїпкiлiктi болып табылады жјне шаєымдануєа жатпайды.
Ескерту. 74-баптыѕ 3-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2001.12.13 N 19/2 ќаулысымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
VII бґлім
СОТТАР ЖЈНЕ СОТ ТҐРЕЛIГI
75-бап
1. Ќазаќстан Республикасында сот тґрелiгiн тек сот ќана жїзеге асырады.
2. Сот билiгi сотта iс жїргiзудiѕ азаматтыќ, ќылмыстыќ жјне заѕмен белгiленген ґзге де нысандары арќылы жїзеге асырылады. Заѕда кґзделген жаєдайларда ќылмыстыќ сот iсiн жїргiзу алќабилердiѕ ќатысуымен жїзеге асырылады.
3. Заѕмен ќўрылєан Республиканыѕ Жоєарєы Соты, Республиканыѕ жергілікті жјне басќа да соттары Республиканыѕ соттары болып табылады.
4. Республиканыѕ сот жїйесi Республика Конституциясымен жјне конституциялыќ заѕмен белгiленедi. Ќандай да бiр атаумен арнаулы жјне тґтенше соттарды ќўруєа жол берiлмейдi.
Ескерту. 75-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284 Заѕымен, 75-баптыѕ 1-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2002.02.15 N 1, 2006.04.14 N 1 ќаулыларымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
76-бап
1. Сот билiгi Ќазаќстан Республикасыныѕ атынан жїзеге асырылады жјне ґзiне азаматтар мен ўйымдардыѕ ќўќыќтарын, бостандыќтары мен заѕды мїдделерiн ќорєауды, Республиканыѕ Конституциясыныѕ, заѕдарыныѕ, ґзге де нормативтiк ќўќыќтыќ актiлерiнiѕ, халыќаралыќ шарттарыныѕ орындалуын ќамтамасыз етудi маќсат етiп ќояды.
2. Сот билiгi Республика Конституциясыныѕ, заѕдарыныѕ, ґзге де нормативтiк ќўќыќтыќ актiлерiнiѕ, халыќаралыќ шарттарыныѕ негiзiнде туындайтын барлыќ iстер мен дауларєа ќолданылады.
3. Соттар шешiмдерiнiѕ, їкiмдерi мен ґзге де ќаулыларыныѕ Республиканыѕ бїкiл аумаєында мiндеттi кїшi болады.
Ескерту. 76-бапќа тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.03.22 N 7/2, 2000.12.20 N 21/2, 2007.04.18 N 4 Ќаулыларымен.
77-бап
1. Судья сот тґрелiгiн iске асыру кезiнде тјуелсiз жјне Конституция мен заѕєа єана баєынады.
2. Сот тґрелiгiн iске асыру жґнiндегi соттыѕ ќызметiне ќандай да болсын араласуєа жол берiлмейдi, жјне ол заѕ бойынша жауапкершiлiкке јкеп соєады. Наќты iстер бойынша судьялар есеп бермейдi.
3. Заѕды ќолданєан кезде судья тґмендегi принциптердi басшылыќќа алуєа тиiс:
1) адамныѕ кiнјлi екендiгi заѕды кїшiне енген сот їкiмiмен танылєанша ол жасалєан ќылмысќа кiнјлi емес деп есептеледi;
2) бiр ќўќыќ бўзушылыќ їшiн ешкiмдi де ќайтадан ќылмыстыќ немесе јкiмшiлiк жауапќа тартуєа болмайды;
3) ґзiне заѕмен кґзделген соттылыєын оныѕ келiсiмiнсiз ешкiмнiѕ ґзгертуiне болмайды;
4) сотта јркiм ґз сґзiн тыѕдатуєа ќўќылы;
5) жауапкершiлiктi белгiлейтiн немесе кїшейтетiн, азаматтарєа жаѕа мiндеттемелер жїктейтiн немесе олардыѕ жаєдайын нашарлататын заѕдардыѕ керi кїшi болмайды. Егер ќўќыќ бўзушылыќ жасалєаннан кейiн ол їшiн жауапкершiлiк заѕмен алынып тасталса немесе жеѕiлдетiлсе, жаѕа заѕ ќолданылады;
6) айыпталушы ґзiнiѕ кiнјсiздiгiн дјлелдеуге мiндеттi емес;
7) ешкiм ґзiне-ґзi, жўбайына (зайыбына) жјне заѕмен белгiленген шектегi жаќын туыстарына ќарсы айєаќ беруге мiндеттi емес. Дiни ќызметшiлер ґздерiне сенiп сырын ашќандарєа ќарсы кујгер болуєа мiндеттi емес;
8) адамныѕ кiнјлi екендiгi жґнiндегi кез келген кїдiк айыпталушыныѕ пайдасына ќарастырылады;
9) заѕсыз тјсiлмен алынєан айєаќтардыѕ заѕды кїшi болмайды. Ешкiм ґзiнiѕ жеке мойындауы негiзiнде єана сотталуєа тиiс емес;
10) ќылмыстыќ заѕды ўќсастыєына ќарай ќолдануєа жол берiлмейдi.
4. Конституциямен белгiленген сот тґрелiгiнiѕ принциптерi Республиканыѕ барлыќ соттары мен судьяларына ортаќ жјне бiрыѕєай болып табылады.
Ескерту. 77-бапќа тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.03.10 N 2/2, 2007.04.18 N 4 Ќаулыларымен.
78-бап
Соттардыѕ Конституциямен баянды етiлген адамныѕ жјне азаматтыѕ ќўќыќтары мен бостандыќтарына нўќсан келтiретiн заѕдар мен ґзге де нормативтiк ќўќыќтыќ актiлердi ќолдануєа хаќысы жоќ. Егер сот ќолданылуєа тиiстi заѕ немесе ґзге де нормативтiк ќўќыќтыќ акт Конституциямен баянды етiлген адамныѕ жјне азаматтыѕ ќўќыќтары мен бостандыќтарына нўќсан келтiредi деп тапса, iс жїргiзудi тоќтата тўруєа жјне осы актiнi конституциялыќ емес деп тану туралы ўсыныспен Конституциялыќ Кеѕеске жїгiнуге мiндеттi.
79-бап
1. Соттар тўраќты судьялардан тўрады, олардыѕ тјуелсiздiгi Конституциямен жјне заѕмен ќорєалады. Судьяныѕ ґкiлеттiгi тек заѕда белгiленген негiздер бойынша єана тоќтатылуы немесе кiдiртiлуi мїмкiн.
2. Судьяны тўтќынєа алуєа, кїштеп јкелуге, оєан сот тјртiбiмен белгiленетiн јкiмшiлiк жазалау шараларын ќолдануєа, ќылмыс їстiнде ўсталєан немесе ауыр ќылмыс жасаєан реттердi ќоспаєанда, Республика Жоєары Сот Кеѕесiнiѕ ќорытындысына негiзделген Ќазаќстан Республикасы Президентiнiѕ келiсiмiнсiз не Конституцияныѕ 55-бабыныѕ 3) тармаќшасында белгiленген жаєдайда, - Сенаттыѕ келiсiмiнсiз ќылмыстыќ жауапќа тартуєа болмайды.
3. Республиканыѕ жиырма бес жасќа толєан, жоєары заѕ бiлiмi, заѕ мамандыєы бойынша кемiнде екi жыл жўмыс стажы бар жјне бiлiктiлiк емтиханын тапсырєан азаматтары судья бола алады. Республика соттарыныѕ судьяларына заѕ бойынша ќосымша талаптар белгiленуi мїмкiн.
4. Судьяныѕ ќызметi депутаттыќ мандатпен, оќытушылыќ, єылыми немесе ґзге шыєармашылыќ ќызметтердi ќоспаєанда, ґзге де аќы тґленетiн жўмысты атќарумен, кјсiпкерлiкпен айналысумен, коммерциялыќ ўйымныѕ басшы органыныѕ немесе байќаушы кеѕесiнiѕ ќўрамына кiрумен сыйыспайды.
Ескерту. 79-баптыѕ 2-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2003.01.30 N 10, 79-баптыѕ 1-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2004.06.23 N 6 ќаулыларымен.
80-бап
Соттарды ќаржыландыру, судьяларды тўрєын їймен ќамтамасыз ету республикалыќ бюджет ќаражаты есебiнен жїргiзiледi жјне ол сот тґрелiгiн толыќ јрi тјуелсiз жїзеге асыру мїмкiндiгiн ќамтамасыз етуге тиiс.
81-бап
Ќазаќстан Республикасыныѕ Жоєарєы Соты азаматтыќ, ќылмыстыќ, жергілікті жјне басќа да соттарда ќаралатын ґзге де iстер жґнiндегi жоєары сот органы болып табылады, заѕда кґзделген iс жїргiзу нысандарында олардыѕ ќызметiн ќадаєалауды жїзеге асырады, сот практикасыныѕ мјселелерi бойынша тїсiнiктемелер берiп отырады.
Ескерту. 81-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
82-бап
1. Ќазаќстан Республикасы Жоєарєы Сотыныѕ Тґраєасын жјне судьяларын Жоєары Сот Кеѕесініѕ кепілдемесіне негізделген Республика Президентініѕ ўсынуымен Сенат сайлайды.
2. Жергілікті жјне басќа да соттардыѕ тґраєалары мен судьяларын Жоєары Сот Кеѕесініѕ кепілдемесі бойынша Республика Президенті ќызметке таєайындайды.
3. Соттарда конституциялыќ заѕєа сјйкес сот алќалары ќўрылуы мїмкін. Сот алќалары тґраєаларына ґкілеттіктер беру тјртібі конституциялыќ заѕмен белгіленеді.
4. Жоєары Сот Кеѕесі Республика Президенті таєайындайтын Тґраєадан жјне басќа да адамдардан ќўралады.
5. Жоєары Сот Кеѕесініѕ мјртебесі жјне жўмысын ўйымдастыру заѕмен белгіленеді.
Ескерту. 82-бап жаѕа редакцияда - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
83-бап
1. Прокуратура мемлекет атынан Республиканыѕ аумаєында заѕдардыѕ, Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентi жарлыќтарыныѕ жјне ґзге де нормативтiк ќўќыќтыќ актiлердiѕ дјлме-дјл јрi бiркелкi ќолданылуын, жедел-iздестiру ќызметiнiѕ, аныќтау мен тергеудiѕ, јкiмшiлiк жјне орындаушылыќ iс жїргiзудiѕ заѕдылыєын жоєары ќадаєалауды жїзеге асырады, заѕдылыќтыѕ кез келген бўзылуын аныќтау мен жою жґнiнде шаралар ќолданады, сондай-аќ Республика Конституциясы мен заѕдарына ќайшы келетiн заѕдар мен басќа да ќўќыќтыќ актiлерге наразылыќ бiлдiредi. Прокуратура сотта мемлекет мїддесiн бiлдiредi, сондай-аќ заѕмен белгiленген жаєдайда, тјртiпте жјне шекте ќылмыстыќ ќуєындауды жїзеге асырады.
2. Республика Прокуратурасы тґменгi прокурорларды жоєары тўрєан прокурорларєа жјне Республика Бас Прокурорына баєындыра отырып, бiрыѕєай орталыќтандырылєан жїйе ќўрайды. Ол ґз ґкiлеттiгiн басќа мемлекеттiк органдардан, лауазымды адамдардан тјуелсiз жїзеге асырады жјне Республика Президентiне єана есеп бередi.
3. Республиканыѕ Бас Прокурорын ґз ґкiлеттiгi мерзiмi iшiнде тўтќынєа алуєа, кїштеп јкелуге, оєан сот тјртiбiмен јкiмшiлiк жазалау шараларын ќолдануєа, ќылмыс їстiнде ўсталєан немесе ауыр ќылмыстар жасаєан реттердi ќоспаєанда, Сенаттыѕ келiсiмiнсiз ќылмыстыќ жауапќа тартуєа болмайды. Бас Прокурор ґкiлеттiгiнiѕ мерзiмi бес жыл.
4. Республика прокуратурасыныѕ ќўзыретi, ўйымдастырылуы мен ќызмет тјртiбi заѕмен белгiленедi.
Ескерту. 83-баптыѕ 1-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2000.12.26 N 23/2, 83-баптыѕ 3-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2003.01.30 N 10, 83-бапќа тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2003.12.31 N 13 ќаулыларымен.
84-бап
Ескерту. 84-бап алынып тасталды - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
VIII бґлім
ЖЕРГIЛIКТI МЕМЛЕКЕТТIК БАСЌАРУ ЖЈНЕ ҐЗIН-ҐЗI БАСЌАРУ
85-бап
Жергiлiктi мемлекеттiк басќаруды тиiстi аумаќтаєы iстiѕ жай-кїйiне жауапты жергiлiктi ґкiлдi жјне атќарушы органдар жїзеге асырады.
86-бап
1. Жергiлiктi ґкiлдi органдар - мјслихаттар тиiстi јкiмшiлiк-аумаќтыќ бґлiнiстегi халыќтыѕ еркiн бiлдiредi жјне жалпымемлекеттiк мїдделердi ескере отырып, оны iске асыруєа ќажеттi шараларды белгiлейдi, олардыѕ жїзеге асырылуын баќылайды.
2. Мјслихаттарды жалпыєа бiрдей, теѕ, тґте сайлау ќўќыєы негiзiнде жасырын дауыс беру арќылы бес жыл мерзiмге халыќ сайлайды.
3. Ќазаќстан Республикасыныѕ жиырма жасќа толєан азаматы мјслихат депутаты болып сайлана алады. Республика азаматы бiр мјслихаттыѕ єана депутаты бола алады.
4. Мјслихаттардыѕ ќарауына мыналар жатады:
1) аумаќты дамыту жоспарларын, экономикалыќ жјне јлеуметтiк баєдарламаларын, жергiлiктi бюджеттi жјне олардыѕ атќарылуы туралы есептердi бекiту;
2) ґздерiнiѕ ќарауына жатќызылєан жергiлiктi јкiмшiлiк-аумаќтыќ ќўрылыс мјселелерiн шешу;
3) заѕмен мјслихат ќўзыретiне жатќызылєан мјселелер бойынша жергiлiктi атќарушы органдар басшыларыныѕ есептерiн ќарау;
4) мјслихаттыѕ тўраќты комиссияларын жјне ґзге де жўмыс органдарын ќўру, олардыѕ ќызметi туралы есептердi тыѕдау, мјслихат жўмысын ўйымдастыруєа байланысты ґзге де мјселелердi шешу;
5) Республика заѕдарына сјйкес азаматтардыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiн ќамтамасыз ету жґнiндегi ґзге де ґкiлеттiктердi жїзеге асыру.
5. Мјслихаттыѕ ґкiлеттiгiн мерзiмiнен бўрын Республика Президенті тоќтатады, сондай-аќ мјслихат ґзiн-ґзi тарату туралы шешiм ќабылдаєан ретте де оныѕ ґкілеттігі мерзімінен бўрын тоќтатылады.
6. Мјслихаттардыѕ ќўзыретi, ўйымдастырылуы мен ќызмет тјртiбi, олардыѕ депутаттарыныѕ ќўќыќтыќ жаєдайы заѕмен белгiленедi.
Ескерту. 86-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
87-бап
1. Жергiлiктi атќарушы органдар Ќазаќстан Республикасыныѕ атќарушы органдарыныѕ бiрыѕєай жїйесiне кiредi, тиiстi аумаќтыѕ мїддесi мен даму ќажеттiлiгiн ўштастыра отырып, атќарушы билiктiѕ жалпы мемлекеттiк саясатын жїргiзудi ќамтамасыз етедi.
2. Жергiлiктi атќарушы органдардыѕ ќарауына мыналар жатады:
1) аумаќты дамыту жоспарларын, экономикалыќ жјне јлеуметтiк баєдарламаларын, жергiлiктi бюджеттi јзiрлеу жјне олардыѕ атќарылуын ќамтамасыз ету;
2) коммуналдыќ меншiктi басќару;
3) жергiлiктi атќарушы органдардыѕ басшыларын ќызметке таєайындау жјне ќызметтен босату, жергiлiктi атќарушы органдардыѕ жўмысын ўйымдастыруєа байланысты ґзге де мјселелердi шешу;
4) жергiлiктi мемлекеттiк басќару мїддесiне сай Республика заѕдарымен жергiлiктi атќарушы органдарєа жїктелетiн ґзге де ґкiлеттiктердi жїзеге асыру.
3. Жергiлiктi атќарушы органды Республика Президентi мен Їкiметiнiѕ ґкiлi болып табылатын тиiстi јкiмшiлiк-аумаќтыќ бґлiнiстiѕ јкiмi басќарады.
4. Облыстардыѕ, республикалыќ маѕызы бар ќалалардыѕ жјне астананыѕ јкiмдерiн ќызметке тиісінше облыстардыѕ, республикалыќ маѕызы бар ќалалардыѕ жјне астананыѕ мјслихаттарыныѕ келісімімен Республика Президентi таєайындайды. Ґзге јкiмшiлiк-аумаќтыќ бґлiнiстердiѕ јкiмдерi ќызметке Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентi айќындаєан тјртiппен таєайындалады немесе сайланады. Республика Президенті ґзініѕ ўйєаруы бойынша јкімдерді ќызметтерінен босатуєа хаќылы.
5. Мјслихат депутаттарыныѕ жалпы саныныѕ кемінде бестен бірініѕ бастамасы бойынша јкімге сенімсіздік білдіру туралы мјселе ќойылуы мїмкін. Бўл жаєдайда мјслихат ґз депутаттарыныѕ жалпы саныныѕ кґпшілік даусымен јкiмге сенiмсiздiк бiлдiруге жјне оны ќызметiнен босату жґнiнде тиiсiнше Республика Президентiнiѕ не жоєары тўрєан јкiмнiѕ алдына мјселе ќоюєа хаќылы. Облыстар, республикалыќ маѕызы бар ќалалар жјне астана јкiмдерiнiѕ ґкiлеттiгi жаѕадан сайланєан Республика Президентi ќызметiне кiрiскен кезде тоќтатылады.
6. Жергiлiктi атќарушы органдардыѕ ќўзыретi, ўйымдастырылуы жјне олардыѕ ќызмет тјртiбi заѕмен белгiленедi.
Ескерту. 87-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254 Заѕдарымен.
88-бап
1. Мјслихаттар ґз ќўзыретiндегi мјселелер бойынша шешiмдер, ал јкiмдер - тиiстi јкiмшiлiк-аумаќтыќ бґлiнiстiѕ аумаєында орындалуєа мiндеттi шешiмдер мен ґкiмдер ќабылдайды.
2. Мјслихаттардыѕ жергiлiктi бюджет кiрiсiн ќысќартуды немесе жергiлiктi бюджет шыєысын ўлєайтуды кґздейтiн шешiмдерiнiѕ жобалары јкiмнiѕ оѕ ќорытындысы болєан кезде єана ќарауєа енгiзiлуi мїмкiн.
3. Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясы мен заѕдарына сјйкес келмейтiн мјслихат шешiмдерiнiѕ кїшi сот тјртiбiмен жойылуы мїмкiн.
4. Јкiмдердiѕ шешiмдерi мен ґкiмдерiнiѕ кїшiн тиiсiнше Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентi, Їкiметi не жоєары тўрєан јкiм жоюы мїмкiн, сондай-аќ олардыѕ кїшi сот тјртiбiмен жойылуы мїмкiн.
Ескерту. 88-баптыѕ 4-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2000.05.31 N 3/2 ќаулысымен.
89-бап
1. Ќазаќстан Республикасында жергiлiктi маѕызы бар мјселелердi тўрєын халыќтыѕ ґзi шешуiн ќамтамасыз ететiн жергiлiктi ґзiн-ґзi басќару танылады.
2. Жергiлiктi ґзiн-ґзi басќаруды тўрєын халыќ тiкелей жїзеге асырады, сондай-аќ ол мјслихаттар жјне халыќ топтары жинаќы тўратын аумаќтарды ќамтитын жергiлiктi ќоєамдастыќтардаєы басќа да жергiлiктi ґзiн-ґзi басќару органдары арќылы жїзеге асырылады.
Жергiлiктi ґзiн-ґзi басќару органдарына мемлекеттік функцияларды жїзеге асыру заѕєа сјйкес берілуі мїмкін.
3. Ќазаќстанда жергiлiктi ґзiн-ґзi басќаруды ўйымдастыру мен олардыѕ ќызметі заѕмен реттеледі.
4. Жергiлiктi ґзiн-ґзi басќару органдарыныѕ дербестiгiне олардыѕ заѕмен белгiленген ґкiлеттiгi шегiнде кепiлдiк берiледi.
Ескерту. 89-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
IX бґлім
ЌОРЫТЫНДЫ ЖЈНЕ ҐТПЕЛI ЕРЕЖЕЛЕР
90-бап
1. Республикалыќ референдумда ќабылданєан Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясы референдум нјтижелерi ресми тїрде жарияланєан кїннен бастап кїшiне енедi, сол мезгiлден бастап бўрынєы ќабылданєан Ќазаќстан Республикасы Конституциясыныѕ кїшi жойылады.
2. Республикалыќ референдумда Конституция ќабылданєан кїн мемлекеттiк мереке - Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясы Кїнi деп жарияланады.
91-бап
1. Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясына Республика Президентiнiѕ ґз бастамасымен, Парламенттiѕ немесе Їкiметтiѕ ўсынысымен ќабылданєан шешiмi бойынша ґткiзiлетiн республикалыќ референдум ґзгертулер мен толыќтырулар енгiзуi мїмкiн. Егер Президент оны Парламенттiѕ ќарауына беру ќажет деп ўйєарса, Конституцияєа енгiзiлетiн ґзгертулер мен толыќтырулар жобасы республикалыќ референдумєа шыєарылмайды. Мўндай жаєдайда Парламенттiѕ шешiмi Конституцияда белгiленген тјртiппен ќабылданады. Егер Республика Президентi Конституцияєа ґзгерiстер мен толыќтыруларды республикалыќ референдумєа шыєару туралы Парламенттiѕ ўсынысын ќабылдамай тастаса, онда Парламент Палаталарыныѕ јрќайсысыныѕ депутаттары жалпы саныныѕ кемiнде бестен тґртiнiѕ кґпшiлiк даусымен Парламент осы ґзгерiстер мен толыќтыруларды Конституцияєа енгiзу туралы заѕ ќабылдауєа хаќылы. Мўндай жаєдайда Республика Президентi осы заѕєа ќол ќояды немесе оны республикалыќ референдумєа шыєарады, егер республикалыќ референдумєа ќатысуєа ќўќыєы бар Республика азаматтарыныѕ жартысынан астамы дауыс беруге ќатысса, ол ґткiзiлдi деп есептеледi. Республикалыќ референдумєа шыєарылєан Конституцияєа ґзгерiстер мен толыќтырулар, егер олар їшiн облыстардыѕ, республикалыќ маѕызы бар ќалалардыѕ жјне астананыѕ кемінде їштен екісінде дауыс беруге ќатысќан азаматтардыѕ жартысынан астамы жаќтап дауыс берсе, ќабылданды деп есептеледi.
2. Конституцияда белгiленген мемлекеттiѕ бiртўтастыєын жјне аумаќтыќ тўтастыєын, Республиканы басќару нысанын ґзгертуге болмайды.
Ескерту. 91-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284 Заѕымен, 91-баптыѕ 1-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1998.12.04 N 13/2 ќаулысымен, ґзгерту енгізілді - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
92-бап
1. Конституциялыќ заѕдар Конституция кїшiне енген кїннен бастап бiр жыл iшiнде ќабылдануєа тиiс. Егер Конституцияда конституциялыќ деп аталєан заѕдар немесе заѕ кїшi бар актiлер ол кїшiне енген кезде ќабылданып ќойєан болса, онда олар Конституцияєа сјйкес келтiрiледi де, Ќазаќстан Республикасыныѕ конституциялыќ заѕдары деп есептеледi.
2. Конституцияда аталєан ґзге заѕдар Парламент белгiлейтiн тјртiп пен мерзiмде, бiраќ Конституция кїшiне енген кїннен бастап екi жылдан кешiктiрiлмей ќабылдануєа тиiс.
3. Республика Президентiнiѕ ґзiне берiлген ќосымша ґкiлеттiктi жїзеге асыру мерзiмi iшiнде "Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентi мен жергiлiктi јкiмдерге уаќытша ќосымша ґкiлеттiк беру туралы" 1993 жылєы 10 желтоќсандаєы Ќазаќстан Республикасыныѕ Заѕына сјйкес шыќќан жјне заѕ кїшi бар Жарлыќтары Республика заѕдарын ґзгерту, толыќтыру немесе кїшiн жою їшiн кґзделген тјртiппен єана ґзгертiлуi, толыќтырылуы немесе кїшiн жоюы мїмкiн. 1993 жылєы 28 ќаѕтарда ќабылданєан Ќазаќстан Республикасы Конституциясыныѕ 64-бабыныѕ 12-15, 18 жјне 20-тармаќтарымен кґзделген мјселелер бойынша ґзiне берiлген ќосымша ґкiлеттiктi жїзеге асыру мерзiмi iшiнде шыќќан Республика Президентiнiѕ Жарлыќтары Республика Парламентiнiѕ бекiтуiне жатпайды.
4. Конституция кїшiне енген кезде ќолданылып жїрген Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдары оєан ќайшы келмейтiн бґлiгiнде ќолданылады жјне Конституция ќабылданєан кїннен бастап екi жыл iшiнде оєан сјйкес келтiрiлуге тиiс.
Ескерту. 92-баптыѕ 4-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2000.06.15 N 8/2 ќаулысымен.
93-бап
Конституцияныѕ 7-бабын жїзеге асыру маќсатында Їкiмет, жергiлiктi ґкiлдi жјне атќарушы органдар, арнаулы заѕєа сјйкес, Ќазаќстан Республикасыныѕ барлыќ азаматтары мемлекеттiк тiлдi еркiн јрi тегiн меѕгеруi їшiн ќажеттi ўйымдастырушылыќ, материалдыќ жјне техникалыќ жаєдайдыѕ бјрiн жасауєа мiндеттi.
94-бап
1. Конституция кїшiне енген кезде ќолданылып жїрген Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына сјйкес сайланєан Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентi Конституция белгiлеген Ќазаќстан Республикасы Президентiнiѕ ґкiлеттiктерiне ие болады жјне оларды 1995 жылєы 29 сјуiрде республикалыќ референдумда ќабылданєан шешiм бойынша белгiленген мерзiм iшiнде жїзеге асырады. Ќазаќстан Республикасы Президентiнiѕ келiсiмiмен Республика Президентi ґкiлеттiгiнiѕ ќазiргi мерзiмi Республика Парламентi Палаталарыныѕ бiрлескен отырысында Палаталардыѕ јрќайсысыныѕ депутаттары жалпы саныныѕ кґпшiлiк даусымен ќабылданєан Республика Парламентiнiѕ ќаулысымен ќысќартылуы мїмкiн. Мўндай жаєдайда Парламент Мјжiлiсi бiр ай iшiнде Ќазаќстан Республикасы Президентiнiѕ сайлауын таєайындайды. Осы сайлаудыѕ ќорытындылары бойынша сайланєан Республика Президентi сайлау ќорытындылары жарияланєан кїннен бастап бiр ай iшiнде ант бередi жјне жетi жылдан кейiн желтоќсанныѕ бiрiншi жексенбiсiнде ґткiзiлуге тиiс кезектi Президент сайлауында сайланєан Республика Президентi ќызметiне кiрiскенге дейiн ґз ґкiлеттiгiн жїзеге асырады.
2. Конституция кїшiне енген кезде ќолданылып жїрген Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына сјйкес сайланєан Ќазаќстан Республикасыныѕ Вице-Президентi ґзi сайланєан мерзiм аяќталєанєа дейiн ґкiлеттiгiн саќтайды.
Ескерту. 94-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284 Заѕымен.
Ескерту. 94-баптыѕ 1-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 2005.08.19 N 5 ќаулысымен.
94-1-бап
Конституцияныѕ 41-бабы 1-тармаєыныѕ Республика Президентініѕ ґкілеттік мерзімін белгілейтін ережесі 2005 жылєы 4 желтоќсандаєы сайлауда сайланєан Республика Президентініѕ жеті жылдыќ ґкілеттік мерзімініѕ аяќталуына байланысты ґткізілетін президенттік сайлау ќорытындысы бойынша Республика Президенті болып сайланєан адамєа ќолданылатын болады.
Ескерту. 94-1-баппен толыќтырылды - ЌР 2007.05.21 N 254 Заѕымен.
95-бап
1. Бiрiншi сайланєан Сенат депутаттарыныѕ жартысы тґрт жыл мерзiмге, депутаттардыѕ екiншi жартысы екi жыл мерзiмге конституциялыќ заѕмен белгiленген тјртiппен сайланады.
2. Ќазаќстан Республикасы Конституциясыныѕ Парламент Мјжiлiсi депутаттарын партиялыќ тiзiмдер негiзiнде сайлау туралы ережелерi екiншi шаќырылатын Парламент Мјжiлiсi депутаттарын сайлаудан бастап ќолданылады.
Ескерту. 95-бапќа ґзгерту енгізілді - ЌР 1998.10.07 N 284 Заѕымен.
Ескерту. 95-баптыѕ 1-тармаєына тїсініктеме берілді - ЌР Конституциялыќ Кеѕесініѕ 1999.11.29 N 24/2 ќаулысымен.
96-бап
Конституция кїшiне енген кїннен бастап Ќазаќстан Республикасыныѕ Министрлер Кабинетi онда белгiленген Ќазаќстан Республикасы Їкiметiнiѕ ќўќыќтарына, мiндеттерi мен жауапкершiлiгiне ие болады.
97-бап
Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциялыќ Кеѕесiнiѕ бiрiншi ќўрамы былайша ќўрылады: Республика Президентi, Парламент Сенатыныѕ Тґраєасы мен Парламент Мјжiлiсiнiѕ Тґраєасы Конституциялыќ Кеѕестiѕ мїшелерiнен бiр бiрден їш жыл мерзiмге, ал Конституциялыќ Кеѕестiѕ мїшелерiнен бiр бiрден алты жыл мерзiмге таєайындайды, Конституциялыќ Кеѕестiѕ Тґраєасын Республика Президентi алты жыл мерзiмге таєайындайды.
98-бап
1. Конституцияда кґзделген сот тґрелiгi мен тергеу органдары тиiстi заѕдарда кґзделген тјртiп пен мерзiмде ќўрылады. Олар ќўрылєанєа дейiн жўмыс iстеп тўрєан сот тґрелiгi мен тергеу органдары ґз ґкiлеттiктерiн саќтайды.
2. Ќазаќстан Республикасыныѕ Жоєарєы Сотыныѕ жјне Жоєары Тґрелiк Сотыныѕ, жергiлiктi соттардыѕ судьялары Конституцияда кґзделген соттар ќўрылєанєа дейiн ґз ґкiлеттiктерiн саќтайды. Судьялардыѕ бос орындары Конституцияда белгiленген тјртiппен толыќтырылады.
