Қазақ халқының мәдени дәстүрлері негізінде балаларды патриоттық тәрбиелеу

          Патриотизм сезімі көпқырлы: бұл туған жерге деген сүйіспеншілік, өз халқыңа деген мақтаныш, қоршаған ортаға ажырамас байланыс сезімі, өз еліңнің байлығын сақтау және көбейтуге деген тілек.

Патриот болу – өзіңді Отанның ажырамас бөлігі ретінде сезіну деген сөз. Бұл күрделі сезім бала бақшаға дейінгі жаста, яғни тұлғаның қалыптасу кезеңінде, қоршаған әлемге деген құндылықты көзқарастың негізі қаланатын уақытта пайда болады және балада жақын адамдарға, балабақшаға, туған жеріне, туған еліне деген сүйіспеншілік тәрбиесі барысында біртіндеп қалыптасады.

Балабақша жасы — тұлғаның қалыптасу кезеңі ретінде жоғары моральдық сезімдерді, соның ішінде патриотизм сезімін дамытуға үлкен мүмкіндіктерге ие.

         Білім беру жүйесі Қазақстан патриоттарын, құқықтық мемлекет азаматтарын, тұлғаның құқықтары мен бостандықтарын құрметтейтін азаматтарды тәрбиелеуді қамтамасыз етуі тиіс.

Мұндай білім беру жүйесін жүзеге асыру туған жердің, өз өлкесінің дәстүрлерін білмейінше мүмкін емес.

Бұл міндеттер «Білім туралы» заңның 8-бабында – «Білім беру жүйесінің міндеттері» бөлімінде айқын көрсетілген. Онда педагогтардың алдында тұрған міндеттер ретінде азаматтық пен патриотизмді, туған елге деген сүйіспеншілікті, мемлекеттік рәміздердің мәні мен мағынасын түсінуді, халықтың дәстүрлерін құрметтеуді, қазақ және республиканың басқа халықтарының тарихы, мәдениеті, әдет-ғұрпы мен дәстүрлерін тәрбиелеу атап көрсетілген.

        Әрбір халықтың ұрпағын тәрбиелеуде ұлттық ерекшеліктері болады. Біздің міндетіміз – халықтың тамаша дәстүрлерін меңгеру және кеңінен пайдалану. Осы тұрғыда халық педагогикасын кеңінен қолдану мүмкіндігі бар деп есептеймін. Қазақ этносының педагогикалық ойларын насихаттау және жүзеге асырудың негізгі құралдары – ана тілі, халықтық шығармашылық, символика, өнер, дәстүрлер, әдет-ғұрыптар, рәсімдер, халық ойындары мен балалар ойыншықтары, мақал-мәтелдер, жұмбақтар.

Балаларды дәстүрлерге, тарихи оқиғаларға, туған жердің көрнекті жерлеріне негіздеп тәрбиелеу арқылы біз оларға адамдар әлемімен, табиғат әлемімен және өз-өзімен оң қарым-қатынас орнатуға көмектесеміз.

Біз өз алдымызға басты мақсаттардың бірін қойдық – туған өлкеміздің тарихын, оның әдет-ғұрпы мен дәстүрлерін терең оқып-үйрену, сабақтарда және күнделікті өмірде мемлекеттік тілді белсенді пайдалану.

        Осы міндетті орындау барысында мен балалардың білім деңгейін анықтауға бағытталған зерттеу жүргіздім. Бұрын да балаларға қазақ, орыс және басқа ұлттардың халық шығармашылығы туралы айтып жүрдім, бірақ ол кездейсоқ сипатта болды. Енді бұл жұмыс жүйелі сипатқа ие болды.

Жүргізілген зерттеу көрсеткендей, балалардың қазақ халқының әдет-ғұрпы мен дәстүрлері туралы білімі төмен деңгейде.

Міндетімді ең жақын әрі балаларға түсінікті тақырыптардан бастадым: «Мен кіммін?», «Менің үйім, менің отбасым», «Менің қалам», «Менің Отаным – Қазақстан».
Балалардың туған жерге деген оң көзқарасын қалыптастыра отырып, алдыма мынадай міндеттер қойдым:

• Баланы өз үйіне, ата-анасына пайдасы тиетін қоғамдық пайдалы істерге тарту.
• Отбасы мерекелері мен басқа да шараларды ұйымдастырып, оларды дәстүрге айналдыруды қамтамасыз ету.

Оқу жылы бойы балалардың базалық білімдерін кеңейтуге үлкен жұмыс жүргізілді.
«Қазақстан – менің республикам», қазақ халқының тұрмыс құралдарымен таныстыру, дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары туралы әңгімелер өткізілді.
Мен театрды кеңінен пайдаландым. Балалар әр түрлі театрларды (күлгір, үстел театры) жақсы көреді. Тұлғалық өнер көрсетулер баланың шығармашылық күшін жүзеге асыруына, рухани қажеттіліктерін қанағаттандыруына, өзіне сенімділігін арттыруына көмектеседі. Орындаушы және көрермен рөлдерін ауыстырып отыру баланың өзінің ұстанымын, дағдыларын, білімдерін көрсетуіне септігін тигізеді, шешім қабылдауда, жүйелі жұмыста және еңбекқорлықта қалыптасуына ықпал етеді.

«Ту», «Емблема» тақырыптарында сабақтар өткізілді, онда балалар мемлекеттік ту тарихымен танысты. «Біз және біздің үлкен әлем», «Қазақтың қол қозғалыс ойындары» тақырыптары қаралды.

Жүргізілген жұмыстың нәтижесі бойынша балалардың білім деңгейі айтарлықтай артқаны байқалды: олар еліміздің рәміздерін жақсы меңгерді, олардың санасында туған үйге, Отанға деген құндылық ретінде қарым-қатынас қалыптасты – балалардың туған үй, мекен-жай, Отан туралы түсініктері кеңейді және тереңдеді, түпкі халықтың ұлттық мұрасымен танысу басқа ұлттардың дәстүрлерімен қатар жүретінін түсінді.
Қазақ халқының тарихы, әдет-ғұрпы мен дәстүрлеріне қызығушылық пайда болды. Балалар Қазақстан Республикасының толыққанды азаматтары екенін біртіндеп түсіне бастады.

        Туған қаланың көрікті жерлерімен таныстыру бойынша сабақтар сериясы өткізілді. Осы сабақтардың негізгі мақсаты – туған қаланың сұлулығын көрсету және балаларда таңданыс тудыру.

Баланың Отанға деген сүйіспеншілік сезімін қалыптастыру үшін, оның туған жерінде өмір сүретін жерлерге эмоционалды жағымды қарым-қатынасын тәрбиелеу қажет, қоршаған әлемнің әсемдігін көре және түсіне алу қабілетін дамыту, туған өлкесінің ерекшеліктері мен тарихын көбірек білгісі келетін құштарлықты ояту керек.

Мен кешенді сабақтар өткіздім, онда балалар қазақ халқының өмірі, дәстүрлері, әдет-ғұрпы туралы білді. Себебі бұл халық батыл әрі қайсар, бұрын көшпенді өмір сүрген. Олар негізінен мал шаруашылығымен айналысқан: малдарына жем іздеп, ұжымдарымен бір орыннан екінші орынға көшкен. Барлық бұл білімдер балалар үшін жаңа, қызықты әрі ерекше болды.

Балалар киіз үйдің құрылысы мен безендірілуімен, сондай-ақ киізден жасалған бұйымдармен танысты (оларды қалай жасайды, неден жасайды), киіз үйді безендіретін тускиіздер, текеметтер, сырмақтар туралы білді. Бұл бұйымдар өте жұмсақ әрі жылы, көшпелі өмір салтын ұстанған қазақтар үшін өте қолайлы. Балалар ыдыс-аяқты сақтауда қолданылатын, сондай-ақ сандықтарға арналған қаптар – абдре қап, жұмсақ заттарға арналған қоржын, асадал, шабадан және басқа тұрмыстық заттар жайлы да білді. Балалар қазақ ұлттық киімдері туралы – камзол, тақия, сәукеле сияқты әйелдер бас киімдерімен, қалпақ – ерлер қалпағымен, шапан – халатпен және т.б. танысты.

       Біздің балабақшада қазақ халқының ежелгі мерекесі – Наурыз өте кең көлемде және қызықты түрде аталып өтеді. Балалар біледі, осы күні әр отбасы дастархан жайып, мол мерекелік тағамдар әзірлейді. Ұсынылатын тағамдардың бірі – «Наурыз көже», ол жеті компоненттен тұрады (қара бидай немесе тары, жүгері, күріш, ет, пияз, құрты, айраны). Сонымен қатар, мерекелік тағамдар ретінде балаларға бауырсақ, шелпек, бешбармақ, құрта да ұсынамыз. Музыкалық қызметкердің көмегімен музыкалық сабақтарда балаларға домбырамен сүйемелденетін айтыс туралы айтып береміз. Домбырадан басқа балалар қазақтың ұлттық аспабы – қобызбен де танысады. Мерекелер кезінде балалар оркестрінде қазақ салты бойынша жылқының көшкіні (таяқ) мен қошқар мүйізі арқылы ырғақты ұру қолданылады. Бұл қызықты іс-шара балаларды өте қызықтырады.

Қорытынды:
Осылайша, жүйелі жұмыстар арқылы туған өлкеге деген түсініктер қалыптасқанын айтуға болады. Балалардың ұлттық салт-дәстүрлерге қызығушылығы артты, Отан туралы көбірек білгісі келетін тұрақты тілек пайда болды. Біз, балалармен жұмыс істейтін педагогтар, балалардың осы табиғаттың сұлулығын түсініп, оған тартылуы, қазақ халқының және еліміздегі басқа ұлттардың салт-дәстүрлерін қолдап, дамытуы өзімізге байланысты.
Бүгін мен сенімді түрде айта аламын, мен балаларға туған өлкеміздің ұлттық құндылықтарына деген сүйіспеншілік пен құрмет сезімін, сондай-ақ Қазақстан сияқты керемет елде тұратынымызға мақтаныш сезімін ұялатуға мүмкіндік алдым.