Ибраева Гулназ Сейфулловна,

қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі

 «Жеке тұлғаға шығармашылық орта туғызу»

       Бүгінгі күн  мәселесінде жаңа қоғамдық формациядағы білім беру мен оқытушылардың алдында тұрған негізгі мәселелер «оқуға қалай үйрету керек?» «Ойлауға қалай үйрету керек?» «Қалай өз өмірінің менеджері болуға үйрету керек?»деген сұрақтарға жауап табатындай білім нәрін беруге бағытталып отыр. Осы сұрақтарға жауап табу – оқытушыдан үлкен шығармашылық ізденіс пен кәсіби шеберлікті талап ететіні анық. Осы ретте жаңашыл идеялар мен жаңашыл тәжірибе керек. Инновациялық процессіз білім беру жүйесінің дамуы мүмкін емес. Педагогтың шығармашылық іскерлігі оқыту мен тәрбиенің нәтижелеріне қол жеткізудің тиімді жолдарын табуға ықпал етеді.

      Жұмыс тәжірибесін қалыптастыруға «Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі» әсер етті.

       Әдебиетті оқыту– ғылым саласымен тығыз байланысқан. Себебі, ғылымның қай саласын алсаңыз да теориялық және қолданбалы практикалық мәндес болады деп білсек, әдебиетті оқыту арқылы оқушыға көркем шығарманы оқытуды қалыптастыру әрі теориялық, әрі қолданбалы жүйесін бірлікте қарастырумен қатар оның өнер екендігін де ескерген жөн. Өйткені игерілуге тиісті ұғым, сөздің мәні, айтылмақ ой – түсінік оқушыға әсер етерліктей болса, ол тиісті деңгейде көңіл толқытып, тереңірек ойланады. Сондай – ақ әсер санаға ерекше ықпал етеді. Әсердің нәтижесі бір жағынан тұлғаны әрекетке итермелесе, екінші жағынан пәнге деген қызығушылықты арттырып, көркем шығарманы оқуға оны зерттеуге талпындырады.

Әдебиет – сөз өнері. Барлық сөзді тізе берсең әңгіме, жыр шықпайды. Адам жүрегі тербетіп, ақыл таразылап, тіл кестелеп айтқан сөз орнында тұрса ғана әдебиет деген өнер пайда болады.Ғылыми тұжырымда әдебиет «адамтану құралы», ал әдебиет пәні «адам тәрбиелеу құралы», — делінген.

Оқушыларға әдебиеттің құдіретін, оның адам баласы жаратылғаннан бері бірге жасасып келе жатқандығын, мәңгілік жаңарып, жасарып отыратын үрдіс екенін айтып, түсіндіре отырып, сол әдебиетті жасаушылар, ақын – жазушылар туралы, олардың көркем шығармалары жайында айтуымыз керек. Сонымен қатар әдебиет теориясын тереңінен меңгертіп зерттеу жұмысына бағыттауымыз керек.

«Әдебиет теориясы» пәні бірқатар ғылымдармен байланысты болады. Өйткені әдебиет сұлулықты, талғампаздықты суреттейді. Сондықтан осы орайда эстетика, өнермен байланысты болады. Сондай-ақ көптеген көркем шығармаларда оқиға, авторлық дүние таным, көзқарас, кейіпкерлердің сөздері, сөз, сөздік қоры оқырмандарды ойға қалдырып, ойландырады. Осындай жағдайда әдебиет теориясы тіл ғылымымен етене байланыста болады.

Тілдің бейнелілігін, байлығын арттыра түсетін сөздік қордың ауқымды бөлігі – тұрақты теңеулер екені даусыз.Тұрақты теңеулер – біздің құндылығымыз. Оны сабақта қалай пайдалануға болады.

Мысалы: Марат Қабанбайдың «Бауыр» әңгімесін оқытқанда, тұрақты теңеулерді пайдаланып  «перефразалау» әдісін қолдануға болады.

Шығармадан үзінді

Бозбала  сыртқа серпіндей басып шыға келгенде Манап орнынан ұшып тұрды.

(Манаптың көңіл –күйін тұрақты теңеу арқылы беру)

«Жүрегі оттай күйді»

«Тұла бойы шоқтай түйілді»

« Тұла бойы оттай күйді»

Алыстағы ағаң жыл он екі айда бір рет келеді. Жаттығу қайда қашады, ертең –ақ сүмек боп терлеп, кеткен ақыңды артығымен қайтарып аласың,-деді жымиған қалпын мысқыл бұзбаған Элижабета Сергеевна.

«Алыстағы ағаң...»- дегенде Қали бетін бермен бұрды.

(Қалидың көңіл –күйін тұрақты теңеу арқылы беру)

«Тәрбиешінің сөзі Қалиды таспен ұрғандай болды»

«Төбесіне жай түскендей болды»

Қали еңсесін салып, бері бұрылды. Өңінде таңданыс па, қобалжу ма, қалай айтса да өзгеріс ізі сайрап жатыр. Кішкене көзі жылтырай қалыпты. Тізе бүккелі алғаш рет Манаптың аузына қарады.  Ағасы да іштей Қалиға қарай жылжи түсті.

(Манаптың көңіл –күйін тұрақты теңеу арқылы беру)

«Манаптың көңілі жайма шуақ күндей жадырады»

« Манаптың көңілінде шырақ жанғандай болды»

«Манаптың көңілі жаздай болған»

Ұлттық сана-сезімді, дәстүр мен салтты, халықтың барлық бітім-болмысын танытатын рухани құрал ретінде және ауызекі сөйлеу тілдерінде орынды қолдана білуге көркем сөйлеуге сөздік қордың молаюына, өз ой- пікірлерін  еркін жеткізе білуге,жеке тұлға болып қалыптасуына септігін тигізеді.