баланың құқықтары туралы
Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары туралы Заңның 12-бабына сәйкес:
"Әр баланың өмір сүру деңгейіне және физикалық, психикалық және рухани дамуына қажетті жағдайларға құқығы бар".
Бұл жағдайларды балаға оның ата-аналары немесе оларды алмастыратын адамдар, білім беру ұйымдары мен мемлекет қамтамасыз етуі керек, бірақ ең алдымен ата-аналардың бұл міндеті осы Заңда бекітілген.
24-бапта "ата-аналардың міндеттері" делінген:
Ата-аналар немесе басқа да заңды өкілдер өздерінің қабілеттері мен қаржылық мүмкіндіктері шегінде баланың жан-жақты дамуы үшін қажетті өмір сүру жағдайларын жасауға міндетті.
Ата-аналар баланы тәрбиелеуге, оны күтіп-бағуды жүзеге асыруға, материалдық жағынан күтіп-бағуға, оның әл-ауқатына қамқорлық жасауға, тұрғын үймен қамтамасыз етуге міндетті.
Заңнама ата-аналарға міндеттер қойып қана қоймайды, оларға құқықтар береді, сонымен қатар ата-аналардың жауапкершілігін де қарастырады. Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары туралы Заңның 50-бабы осыған арналған, онда ата-ана міндеттерін орындаудан жалтару, ата-аналардың балаларды тәрбиелеу және күтіп-бағу жөніндегі міндеттерін тиісінше орындамауы, балаларды қараусыз қалдыру, балаларға қатыгездікпен қарау ата-ана құқықтарынан айыруға әкеп соғады делінген. Осы бапта ата-аналардың немесе оларды алмастыратын адамдардың балаларға арналған жәрдемақылар мен өзге де төлемдерді мақсатсыз пайдаланғаны үшін, егер бұл баланың мүдделеріне елеулі нұқсан келтірсе, жауаптылығы көзделген. бұл жағдайда әлеуметтік қорғау органдары, қорғаншылық және қамқоршылық органдары, кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссиялар немесе прокурор баланың мүддесі үшін оған негізсіз жұмсалған қаражаттың орнын толтыру туралы талап қояды. Сот өндірген қаражат баланың жеке шотына аударылады. Сондай-ақ, құқығынан айырылған ата-аналар өздеріне қатысты ата-ана құқықтарынан айырылған балаларға алимент төлеу жөніндегі міндеттен босатылмайтынына ата-аналардың назарын аудару қажет.
Іс-әрекеттері балалардың өмір сүру сапасына, денсаулығы мен білім алуына әсер ететін ата-аналар мен ересек адамдардың құқықтық жауапкершілігі Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары туралы заңда ғана емес, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде және Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде де көзделген.
Ата-аналарға арналған жадынама
кәмелетке толмағандардың әкімшілік және қылмыстық жауаптылығы туралы
Әкімшілік кодекстің 434-бабы. Ұсақ бұзақылық
Ұсақ бұзақылық, яғни қоғамдық орындарда былапыт сөйлеу, жеке тұлғаларды қорлап тиісу, тұрғын үй - жайларды бүлдіру, ортақ пайдаланылатын орындарды, саябақтарды, скверлерді ластау, оның ішінде белгіленбеген жерлерде коммуналдық қалдықтарды шығару және айналасындағыларға құрмет көрсетпейтін, қоғамдық тәртіп пен жеке тұлғалардың тыныштығын бұзатын басқа да осындай әрекеттер-бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға не он тәулікке дейінгі мерзімге әкімшілік қамауға әкеп соғады.
Әкімшілік кодекстің 435-бабы. Кәмелетке толмаған адам жасаған бұзақылық
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 293-бабының бірінші бөлігінде көзделген, он төрттен он алты жасқа дейінгі кәмелетке толмаған адам жасаған ұсақ бұзақылық немесе бұзақылық (азаматтарға зорлық-зомбылық көрсетумен не оны қолданамын деп қорқытумен, сол сияқты бөтеннің мүлкін жоюмен немесе бүлдірумен не әдепсіз әрекеттер жасаумен қоса алғанда, қоғамды көрінеу құрметтемеуді білдіретін қоғамдық тәртіпті өрескел бұзу-ата-аналарына немесе оларды алмастыратын адамдарға жеті айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде
Әкімшілік кодекстің 437-бабы. Тыныштықты бұзу
Түнгі уақытта (сағат 23-тен таңғы 6-ға дейін) тыныштықты бұзу, оның ішінде тұрғын үй-жайларда және олардан тыс шұғыл қажеттілікке байланысты емес, шу шығаратын жұмыстарды жүргізу, жеке тұлғалардың қалыпты демалысы мен тыныштығына кедергі келтіреді, - бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
Әкімшілік Кодекстің 438-бабы. Арнайы қызметтерді көрінеу жалған шақыру
Мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдарын, полицияны, жедел медициналық көмекті, авариялық қызметтерді көрінеу жалған шақыру-жеке тұлғаларға отыз айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
Әкімшілік кодекстің 440-бабы. Алкогольді ішімдіктерді ішу немесе қоғамдық орындарда мас күйінде болу
Он сегіз жасқа толмаған адамдардың қоғамдық орындарға масаң күйде келуі, сол сияқты олардың алкогольдік ішімдіктерді ішуі - ата-аналарына немесе оларды алмастыратын адамдарға бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
Әкімшілік кодекстің 442-бабы. Кәмелетке толмағандардың заңды өкілдерінің еріп жүруінсіз түнгі уақытта ойын-сауық мекемелерінде немесе тұрғынжайдан тыс жерде болуы заңды өкілдеріне үш айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады. заңды өкілдерге ескерту жасауға әкеп соғады.
ҚР Әкімшілік кодексінің 448-бабы Кәмелетке толмағандардың вандализмі
Он алты жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар жасаған вандализм, яғни ғимараттарды, өзге де құрылыстарды, тарих және мәдениет ескерткіштерін, мемлекет қорғайтын табиғи объектілерді, адамдар жерленген орындарды жазулармен немесе суреттермен немесе қоғамдық имандылықты қорлайтын өзге де іс - әрекеттермен бүлдіру, сол сияқты көліктегі немесе өзге де қоғамдық орындардағы мүлікті қасақана бүлдіру-ата-аналарына немесе оларды алмастыратын адамдарға он бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
ҚР Қылмыстық кодексінің 194-бабы. Бопсалау
Қорқытып алушылық, яғни күш қолдану не бөтеннің мүлкін жою немесе бүлдіру қатерін төндіру арқылы, сол сияқты жәбірленушіні немесе оның жақындарын масқаралайтын мәліметтерді не жариялануы жәбірленушінің немесе оның жақындарының мүдделеріне елеулі зиян келтіруі мүмкін өзге де мәліметтерді тарату қатерін төндіру арқылы бөтеннің мүлкін немесе мүлікке құқықты беруді немесе мүліктік сипаттағы басқа да әрекеттер жасауды талап ету-төрт мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не, не бір мың сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не төрт жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады, мүлкі тәркіленіп немесе онсыз.
* Айлық есептік көрсеткіш (АЕК) 2020 жылдың 1 сәуірінен бастап - 2 778 теңге
Әр ата-ана үшін баланың әл-ауқаты мен оның қауіпсіздігінен басқа құнды ештеңе жоқ.
Біздің мемлекетімізде баланың мүдделерін қорғау үшін көп нәрсе жасалуда. Бұл халықаралық актілерді ратификациялау, Бала құқықтары туралы заңдарды қабылдау, мемлекетіміздің негізгі құқықтық кодекстеріне баланың мүдделерін қорғау туралы мақалалар енгізу. Қазақстан Республикасында бала құқықтарын бақылау және іске асыру жөніндегі құрылымдар құрылды – бұл бала құқықтарын қорғау жөніндегі комитеттер, кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі өңірлік және жергілікті комиссиялар.
Бала үшін отбасы-әлеуметтенудің алғашқы институты. Отбасында ол сыртқы әлеммен қарым-қатынас жасаудың алғашқы дағдыларын алады, қоғамда қалыптасқан мінез-құлық ережелері мен нормаларын "сіңіреді".
Ата-аналардың балаларды тәрбиелеу мен күтіп-бағу жауапкершілігі ҚР ата-аналардың және оларды алмастыратын адамдардың құқықтық жауапкершілігі туралы Нормативтік құқықтық актілерінде бекітілген.
Бала-он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам.
Баланың заңды өкілдері-ата-аналар, асырап алушылар, қорғаншы, қамқоршы, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес балаға қамқорлық жасауды, білім, тәрбие беруді, оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды жүзеге асыратын, оларды алмастыратын басқа да адамдар.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 27-бабының 2-тармағында: "Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу-ата-ананың етене құқығы әрі міндеті"деп көрсетілген.
Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары туралы Заңның 12-бабына сәйкес:
"Әр баланың өмір сүру деңгейіне және физикалық, психикалық және рухани дамуына қажетті жағдайларға құқығы бар".
Бұл жағдайларды балаға оның ата-аналары немесе оларды алмастыратын адамдар, білім беру ұйымдары мен мемлекет қамтамасыз етуі керек, бірақ ең алдымен ата-аналардың бұл міндеті осы Заңда бекітілген.
24-бапта "ата-аналардың міндеттері" делінген:
"Ата-аналар немесе басқа да заңды өкілдер өздерінің қабілеттері мен қаржылық мүмкіндіктері шегінде баланың жан-жақты дамуы үшін қажетті өмір сүру жағдайларын жасауға міндетті.
Ата-аналар баланы тәрбиелеуге, оны күтіп-бағуды жүзеге асыруға, материалдық жағынан күтіп-бағуға, оның әл-ауқатына қамқорлық жасауға, тұрғын үймен қамтамасыз етуге міндетті".
Заңнама ата-аналарға міндеттер қойып қана қоймайды, оларға құқықтар береді, сонымен қатар ата-аналардың жауапкершілігін де қарастырады. Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары туралы Заңның 50-бабы осыған арналған, онда ата-ана міндеттерін орындаудан жалтару, ата-аналардың балаларды тәрбиелеу және күтіп-бағу жөніндегі міндеттерін тиісінше орындамауы, балаларды қараусыз қалдыру, балаларға қатыгездікпен қарау ата-ана құқықтарынан айыруға әкеп соғады делінген. Осы бапта ата-аналардың немесе оларды алмастыратын адамдардың балаларға арналған жәрдемақылар мен өзге де төлемдерді мақсатсыз пайдаланғаны үшін, егер бұл баланың мүдделеріне елеулі нұқсан келтірсе, жауаптылығы көзделген. Бұл жағдайда әлеуметтік қорғау органдары, қорғаншылық және қамқоршылық органдары, кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссиялар немесе прокурор баланың мүддесі үшін оған негізсіз жұмсалған қаражаттың орнын толтыру туралы талап қояды. Сот өндірген қаражат баланың жеке шотына аударылады. Сондай-ақ, құқығынан айырылған ата-аналар өздеріне қатысты ата-ана құқықтарынан айырылған балаларға алимент төлеу жөніндегі міндеттен босатылмайтынына ата-аналардың назарын аудару қажет.
Іс-әрекеттері балалардың өмір сүру сапасына, денсаулығы мен білім алуына әсер ететін ата-аналар мен ересек адамдардың құқықтық жауапкершілігі Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары туралы заңда ғана емес, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде және Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде де көзделген.
