№5 сәбилер бақшасының логопед мұғалімі С.Е.Оспантаева

Логопункт жағдайында оқыту-тәрбиелік үрдісін ұйымдастырудың  ерекшеліктері

         «Балалық шақ –адамның өмірінің негізгі кезені, келешек өмірге дайындық емес, ол бүгінгі, жарық,өзіндік, қайталанбайтын өмір. Сондықтан, балалық шақ қалай өткені, бала кезінде баланы кім қолынан ұстап жетектігеніне,оның ойына және жүрегіне сырттан не еңгеніне, бүгінгі бүлдіршін келешекте қандай адам болатыны, бағынды болады.» В.А.Сухомлинский.

Логопед-мұғалімдердің көп жылдық тәжірибесінен,жалпы және арнайы мектепке дейінгі мекемелердің логопунктарында істеп жүргендерінен көрінеді, сөйлеу тіліндегі кемістігі бар балалар түрлі кемістіктер артып келеді.

            Қазіргі таңда статистикадан көруге болады, жас шамасына қарай сөйлеу дамытуына зерттелген балалардың текқана 30 пайызығана  нормаға сәйкес келеді.Соңдықтан, мектепке дейінгі мекемелердегі логопункта жұмыс істеп жүрген логопед-мұғалімдердің  ұйымдастыру әрекеттерін  өзгерту қажеттілігі туындап отыр.

            Осы проблеманы шешу үшін осындай түзету-педагогикалық модель құрылды, мектепке дейінгі оқыту –тәрбие үдірісіне сай еңгізілді.Қиыншылықтар,  мектепке дейінгі мекемелерде логопунктың түзету- білімділік үдірісінде қиындық тұғызатыны бір көлемде жүргізілетін құжаттар және әдістемелік бағдарламалардың жоқтығы.   

«Программа логопедической работы по преодалению фонетико-фонематического недоразвития у детей»Т.Б. Филичеванікі, Г.В.Чиркинанікі тіл кемістігі бар ересек топтарынадағы балаларға арналған.Логопунктардың жағдайында осы бағдарламаны толық менгерілмегені,  мектепке дейінгі мекеменің бағдарламасы арнайы түзету бағыты бойынша айырмашылығы бар.Логопунктағы логопед-мұғалімнің жұмысы, арнайы мекемелердегі топтардан өзгешілігі: балалардың саны жыл бойына өзгеріліп отырады.Арнайы мекемелердегі топтарда: бір жаста, бір тіл кемістіктін диагноздары, топтың толықтыруы 12 баладан көп болмау керек. Логопунктерде оқу жылы бойында келеді де, шығарылып жатады, бір маманға 25 бала жүктеледі, әр жас бойынша да, және түрлі тілдік қорытындысы да. Бағдарламаның бейімделген нұсқа құрған кезде осындай дерек есепке алынды,логопункте логопед-мұғалімнің жұмысын қатан(жестко) регламенттеуге жөңсіз, өйткені ол  жұмыста текқана формалдылыққа әкеледі,әр баланың психо-физикалық ерекшелігін,және  тіл кемістіктің құрылымын толық анықталмайды.

Көз жеткілікті, тіл кемістігі бар балалармен мектепке дейінгі мекемелерде текқана барлық педагогтармен бірігіп жұмыс істеуде.Сөзсіз, ең маңызды роль логопед-мұғаліміне жүктеледі, бүтін білімділік үдірісін(процесс) логопед  құрастырады және ол ұйымдастырушы, үйлестіруші(координатор), бұл мекеменің осы бағыттағы бастаушы.

1)Логопед  балалар  бойында   алғашқы сөйлеу  дағдыларын  қалыптастырады.

2)Тәрбиеші  қалыптастарған сөйлеу  дағдыларын бекітеді.

Сондықтан да мектепке дейінгі орынның жалпы білім беру – түзету үрдісінде логопед  пен тәрбиешінің жұмыстары бөлінеді.

Логопедтіңміндеттері:

- балалардың  сөйлеу, тану  және  жеке  дара  ерекшеліктерінің  деңгейін  танып білу;

-әр баламен   жүргізілетін  жұмыстың  негізгі  бағыттарын  және логопедтік-түзету жұмыстарының  бағытын  анықтау.

-дұрыс сөйлеу демін,  ырғақ  пен  сөйлеудің  мәнерлілігін қалыптастыру;            - сөйлеудің просодиялық жағымен жұмыс жасау.

- дыбыстардыайтуынжөндеу.

- фонематикалық қабылдау мен дыбыстық анализ бен синтез дағдыларын жетілдіру.

- сөз құрылымын ,буында пайту кемшіліктерін жою;

- буында поқуды қалыптастыру.

            - жаңа лексико – грамматикалы  ұғымдармен  жұмыс жасау;

- жүйелі сөйлеуге үйрету ;

- жазу мен оқудыбұзудыескерту;

- психикалықміндеттерді дамыту.

Тәрбиешінің міндеттері:

-          апта бойы топтағы жүргізілетін сабақтарда лексика тақырыбын есепке алып отыру;

-          барлық күн тәртібі сәттері үрдісінде ағымдағы лексикалық тақырыптар бойынша балалардың сөздік қорларды  пайдалануын қадағалап, нақтылап, толықтырып отыру;

-          барлық күн тәртібі сәттері үрдісінде балалардың дыбыстарды дұрыс айтуын   және  сөйлеулерінің  грамматикалық  жағынан дұрыс болуын жүйелі  түрде  қадағалау;

-          балалардың нақтылы қарым – қатынас жасау жағдайында жұмыс жасалған  грамматикалық  құрылымдарды  қосып  отыру;

-          жүйелі сөйлеуді қалыптастыру (тақпақтар, мақал – мәтелдер, мәтіндер жаттату; көркем  әдебиетпен  таныстыру,  мазмұндаумен  жұмыс және айтып  берудің  барлық  түрлерін  құрау);

-          оқу  дағдыларын  бекіту.

-          логопедтің берген тапсырмалары бойынша бала мен жеке  жұмыс жасау бары­сында сөйлеу дағдыларын бекіту;

-          дұрыс айтылатын сөйлеу  ақпарат негізінде  ойын жаттығуларында сөзді ұғу, назар аударту, есте сақтау, логикалық ойлау, елестетулерді дамыту;

Логопед  тәрбиешімен бірге балаларды топта және сабақта арнайы бақылап,  бала­лардың сөйлеуді бұзу құрылымын,  өздерін ұстау ерекшеліктерін,  жеке - дара мінез­дерін анықтайды.  Бұл кезеңнің негізгі міндеті – логопедтік топта  тату балалар ұжы­мын қалыптастыру.  Балалар ұжымын қалыптастыру сөйлеу топта­рында өзін ұстаудың  тәртібі мен талаптарын  түсіндіруден, сабырлы бірлескен ойын­дарға  оқытудан, әр балаға ақ ниеттілік, ықылас білдіру жай – күйін жасаудан баста­лады.

Логопед пен тәрбиешінің әрқайсысы өз сабақтарында келесі логопедтік – түзету міндеттерін шешеді:

1)     Шыдамдылыққа,  назар  аударуға,  еліктеушілікке тәрбиелеу.

2)     Балаларға ойын ережелерін орындауды үйрету (кез – келген тетікті реттеу дағдысын қалыптастыру).

3)     Ауа шығарудың икемділігі мен  ұзақтығын ;дауыс шығарудың жұмсақтығын; мойын, дене, бет бұлшық еттерін  бос, еркін ұстау әсері.

4)     Балаларға логопедтік ырғақ  элементтерін үйрету.

5)     Дыбыс шығарудың бұзылу ынжөндеу;  сөйлеудің,  фонематикалық бұзушылықтың  лексико – грамматикалық жағын дамыту.

Логопедтік түзету жұмысында сөйлегендегі демалыстың  да  маңызы зор.  Дұрыс сөйлеудің негізгі жағдайы – бұл бір қалыпты және ұзақ дем шығару, нақты және қатайту  артикуляциясы.  Әр жаттығуда балалардың назары - жайлы, күш салмай дем шығаруға, айтылатын  дыбыстардың ұзақтығы мен дауысына  аударылады. Логопед  пен  тәрбиеші  ауа жұтқанда бала  өз  денесін  бос қойып, иығын түсіңкі ұстауын  қадағалайды.

Тәрбиеші  балаларға қолдың ұсақ  мотрикасын  жіңішке  сызықтар  сызу арқылы  жаттықтыруды  ұсынады, яғни үзік сызықтар мен пішіндерді бастыру,қию. Бұл арқылы   топтың барлығының міндеті болып табылатын қолдарын жазуға  бейімдеп қана  қоймай, сонымен   бірге ұсақ моторика мен артикуляциялық  аппараттардың  өзара байланысы ,яғни, логопедтік түзету жұмысы іске асырылады (бұл әсіресе дизартриттің  құрамдас бөлігі бар балаларға маңызды).

Логопедтің тәрбиешіге беретін лексико – грамматикалық тапсырмалары балалардың  логопедтік  түзету  сабақтарында өткен  мәліметтерді қайталауға бағытталады. Бұл тәрбиешіге баланың қиындықтарын анықтап, оны жеңуге көмектесуіне мүмкіндік береді.  Ойын ойнайтын  бос уақытта балаға жай            дидактикалық ойын емес, лексико – логопедтік  тақырыпқа сәйкес келетін ойын  ойнауды ұсыныңыз («Хайуанаттар  әлемі», «Жұбын тап (антонимдар)»  ойындары.

Түзете білі  беру  үрдісіндегі  басқа  да  мамандардың маңызы

Медициналық қызметкерлер  мен  жеке  мамандарға келер  болсақ, күнделікті қарым – қатынас   жасау барысында баланың  дұрыс сөйлеуін қалыптастырумен  бірге, олардың әрқайсысының  логопедтік – түзету үрдісіне әсеретуінің  нақты  міндеттері бар.

Мектепке дейінгі  орынның медициналық қызметкері

Баланың  анамнезін  анықтауға қатысады; ата – аналарға медициналық мамандардан  консультация алып, емделуге бағыт береді; тағайындалған ем мен алдын – алу  шараларының уақтылы өтуін  қадағалайды; жеке  білім  беру бағытын құрастыруға қатысады:

            Дене тәрбиесі маманы балалардың жалпы және ұсақ  моторика  дамуымен жұмыс жасайды; олардың дұрыс демалуын қалыптастырады, бұлшық еттерін қатайту және босата  алу  қабілеттерін дамыту   бағытында түзету жаттығуларын өткізеді;  мектепке дейінгі балаларда қозғалыс машықтарын дамытады. Сол арқылы  бұл  маман  мектепке дейінге баланың дене денсаулығын сақтап, бекіту сынды негізгі міндетті  шешеді;  қозғалыстың кинетикалық,  кинестикалық негізін қалыптасуын қамтамасыз етеді; бала  бұлшық  етінің  қалыпқа келуіне  керекті жағдайды  жасайды.

            Музыкалық  жетекші  балалардың  музыкалық  және  сөйлеу дағдыларын дамытады;  музыканың,  қозғалыстың, сөйлеудің ырғақтық жағын қабылдау қабілетін дамытады;  дұрыс  фразалық  демалуды қалыптастырады;      дауыстың күші мен үндемді  дамытады және  т.б.

            Бейнелеу өнерінің  жетекшісі баланы  сурет салу, жабыстыру, бастырма негізінде ұсақ  моториканы  дамытады.

            Мектепке дейінгі мекемеде  психологтың түзету, дамыту сабақтары балалар сөйлеуінің  психологиялық негізін  қалыптастыруға бағытталған (әртүрлі өзгерістерді қабылдау, көру және есту  арқылы есте сақтау,  көріп, бейнелеу және сөздік – логикалық  ойлауы). Бұл бағыттарды түзету – дамыту жұмыстарын жүргізу сөйлеу бұзылуын кешенді түрде  жеңіп,  танып – білу және психикалық жағынан дамуда  қайталануы мүмкін тосқауылдың алдын алады.

Мектепке дейінгі мекемедегі мамандарының түзету – дамыту жұмысындағы  функциялары

Логопед мұғалімі

Икемді, аяушылықты ескере отырғанлогопедтік тәртіпті қамтамасыз ету.

Сөздік қорын байыту, сөйлеудің лексико – грамматикалық жағынана дұрыс болуын қалыптастыру.

Сауықтыру әдістерін қолдана отырып дыбыстарды айтуын қалыптастыру.

Артикуляциялық,  саусақтық,  демалу, және көзге арналған жаттығулар жасату.

Тілге және бетке  массаж жасау; дене шынықтыру сәттерін, релаксация арналған жаттығулар жасату.

Тәрбиешілермен  жәнеата – аналарменжұмысжасау.

Психолог маманы

Барлық           психикалық   қызметтердің  дамуы.

Психотүзетужұмысы (жеке,дара, топтық).

Ағымдағыпсихологиялықтексеру.

Психотренинг (тәрбиешілермен ата – аналарғаарналғанкеңестер беру).

Тәрбиеші

Икемді сауықтырутәртібінқамтамасызету.Балалардыңдамуынбақылау    Логопед  жүргізетін  түзету – логопедтікміндеттеріне  қолдаукөрсету.

Сауықтырутехнологияларынқолдану.

Ата – аналарменжұмысжасау.

Медициналық  қызметкер

Егулер жасау,  дәрумендер  беру, дәрі – дәрмектік көмек.

Дене тәрбиесі маманы

Сымбаттың бұзылуын, табанның жайы, құрама  ақауларды жөндеу.

Қозғалыс  тәртібін  қалыптастыру.

Тәрбиешінің түзету – логопедтік  жұмысын  ұйымдастырудың  негізгі құралдары мен тәсілдері.

1)Артикуляция жаттығулары (демалу және дауыс элементтерімен). Күні бойы 3-5 рет жасалады.

2) Саусақтық жаттығулар артикуляциялық  жаттығулармен  кешенді қосылып жасалуы негізінде күніне 3-5 рет жасалады.

 3) Кіші  жаттығулар сымбат  пен  табан   бұзылуының  алдын–алу  үшін күнде ұйқыдан  соң  жасалады.

4) Тәрбиешінің  логопед  тапсырмалары  бойынша  дыбыстар  айтуды  бекітетін кешкі , жеке,  дара сабақтары .Бұны  тәрбиешілер  балалардың  жеке дәптерлерін  пайдаланып  жүргізеді. Бұл  сабақтардың  мазмұны  түзету – логопедтік  жұмыстың    бағдарламасы мен анықталады:

а) бекітетін     әріпке  байланысты  буындарды,  сөздерді, сөйлемдерді,  айту;

б) жаңылтпаштарды,  қысқа әңгімелерді,  тақпақтарды қайталау;

в) дыбыстық – буындық  жаттығулар  жасау;

г) лексико – грамматикалық  жаттығуларды  қайталау.

д) зейін салу,  есте сақтау,  ой қабілеттерін  дамытуға арналған жаттығулар жасау.

Сөйлеу тілі жетілмеген және тіл кемістігі бар балалардың сөйлеу тәртібінің ережесі

Тәрбиеші жасамау керек:

1.      Баланы жауаппен асықтырмау керек.

2.      Баланың сөзін бөлмеу және ұтспау,керісінше дұрыс жауаптың үлгісін беру керек.

3.      Әлі қойылмаған дыбысы бар ,сөз тіркесін бермеу.

4.       Бала айта алмайтын тақпақты және әңгімені жаттауға бермеу.

5.      Сөйлеу қабілеті қалыптаспаған баланы ертеңгілікке қатыстырмау.

Тәрбиешіге қажет:

Балалардың сөйлегенің бақылау, дұрыс айтуға тәрбиелеу. Дыбыс қойыған кезде жауапты дұрыс беруге  талап ету.

Өз тәжірибиемнен айтып кеткім келеді: Сәбилер, ортаңғы, ересек және даярлық топтарында айына біррет балалармен  бірге отырып артикуляциялық, саусақ жаттығуларын , ойындар өткіздік.Тәрбиешілермен бірге ортаңғы, ересек, даярлық топтарында тіл кемістігі бар балаларды анықтап алдық. Ересек және даярлық топтарында биыл логопунктке отыз төрт бала қатысты. Келген ата-аналарға кеңес берілді.Айына біррет тәрбиешілермен отырыс өткіземіз, артикулыциялық, тыныс алу жаттығулары және ұсақ моториканы дамытуға арналған ойындар туралы кеңес беремін. Ересек, даярлық топтарындағы логопунктке қатысатын балалармен өткен тапсырмаларды топ дәптерлеріне жазамын, тәрбиешілер жеке-дара немесе күннің екінші жартысында  балалармен бірге жұмыс жүргізеді.Жылдың басында, ортасында, сонында балабақша басшысы, әдіскер  және жеке мамандар мини консилиумға жиналып қойылған түзету-оқу мақсаттарын талқылаймыз.