Адам тек ойлау арқылы ғана адам бола алады.

П.Буаст

Ойлау туралы түсінік

Ойлау:

·        Заттар мен құбылыстарды түсіндірге қажетті ойлау, толғанудың психологиялық жағдайы

·        Заттар мен құбылыстар арасындағы қатынастың байланысы және заңдылықтар түсірігі

·        Танымдылық тапсырмаларды шешуге бағытталған белсенді ақыл-ой әрекеттер

ойлау түрлері

теориялық – бейнелі және түсінікті

практикалық –  көрнекілік-әрекет және көрнекілік-бейнелі

мектепке дейінгі жаста жиі кездесетін ойлау түрлері:

1.     Көркем-әректті ойлау – бұл ойлау түрі, нақты заттарды қабылдауға сүйенеді, затпен әрекеттену кезіндегі нақты бейне мен ситуацияның өзгеруі. Көркем -әрекетті ойлау негізінде көркем-бейнелі ойлау түрі қаланады.

2.     Көркем-бейнелі ойлау – мектеп жасына дейінгі баланың негізгі ойлау түрі – ол  түсінікке сүйенеді.

3.     Тапсырманы шешу құралы болып логикалық ойлау болып табылады.

Мысалы:

«күрделі ұқсастық білімі»

Мақсаты: Баланың логикалы-түсінікті ойлауын дамыту. Орындалған жұмысты үлгімен салыстыру, тапсырманың дұрыс орындалғанын сөзбен дәлелдеуге үйрету.

Барысы: Үлгі – «Жарық-қараңғы». Бала: Қуаныш – уайым, ұйқы – жүгіру,т.б.

                Үлгі – Қасыр – ыдыс, Бала: құлпынай – жидек, тамшы – жаңбыр,т.б.

Ойын соңында заттардың арасындағы өзара байланысын түсіндіру, әрбір қатарланған суреттердің қортындысын шығару.

«Фигураны тап»

Мақсаты: кеңістік көріністе логикалық және конструктивтік ойлауларын дамыту.

Барысы: Таяқшадан құрастырылған әртүрлі фигураларды көрсетіп, өздеріне ұнағанын таңдап алуларын ұсынады. Балалардың қалаулары бойынша таңдап алған фигурасын көрсетіп айтулары керек:

-         неше үшбұрыш, төртбұрыш бар,

-         неге фигура

-         фигураны құрастыруға неше таяқша қажет болды. Барлық сұрақтарға жауап беру міндеті емес.

Мектепке дейінгі баланың ойлау қабілеттерін дамыту.

МД баланың ойлауын дамыту негізгі сызығы – көркем-әрекетті ойлауды өркендету арқылы қиял базасын дамыту.  Еркін ес құралы негізінде көркем-бейнелі ойлауды жақсарту. Интелектуалдық тапсырмаларды ұсыну және оны шешу құралы ретінде сөзді қолдану жолдарымен логикалық-сөздіктің белсенділігін қалыптастыруды бастау. Әрине ойлау әртүрлі әрекеттену үстінде дамиды.

Мектепке дейінгі жаста ойлауды дамыту ерекшелігі.

І. Көркем-әрекетті ойлау дамуының  кезеңдері:

1.     Сөз арқылы нақты заттың белгісінен мағынасына ауыс немесе керсінше мағынасынан белгісіне.

2.     Қарапайым өзінше түсіне білуі және өздігінен реттеу басталады

3.     Сөздің мағынасын біртіндеп жалпылау, яғни көркем-бейнелі ойлау қалыптаса бастайды.

ІІ. Көркем-бейнелі ойлау  дамуының кезеңдері:

1.     Бір затты екінші затпен алмастыру

2.     Заттарды олардың бейнелерімен алмастыру іскерліктері пайда болады

ІІІ. Логикалық-сөздік ойлау дамуының кезеңдері:

1.     Бала әлі ақыл-ойымен әрекеттене алмайды, бірақ қолмен заттарды қимылдатып айла-әрекет жасайды, бейнелі-әрекеттену жоспарының мінедеттерін шеше алады. Яғни проблемалық ситуацияларды өзгертеді.

2.     Тапсырмаларды шешу барысында сөзді қолданды, бірақ заттың атауына ғана қоланады. Көбінесе әліде мәселені қолмен және көзбен шешеді.

3.     Тапсырма бейнелі жоспармен шешіледі, Қарапайым ойлау проесі пайда болады.

4.     Тапсырма алдын ала құрастырылған, ойластырылған, ішкі дүниесінде ұсынылған жоспар арқылы шешіледі.

5.     Тапсырма ақыл-ой жоспары арқылы шешіледі.

6.     Тапсырма тек қана ішкі жоспармен ғана шешіледі.

Мектепке дейінгі баланың интелектуалдық дамуы.

Шығармашылық ойлау ерекшелігі.

Баланың шығармашылық әрекеттенуі оның шығармашылық ойлауын көрсетеді.

Шығармашылық ойлаудың төрт ерекшелігі:

1.     Шығармашыл адам үнемі өзіндік басқалардан ерекше шешім табуға тырыссады.

2.     Обьектіні басқа бұрышынан көріп, оның басқаша қолануға болатынын табады, тәжірибеде қолдану функциялары кеңейді.

3.     Бейнелі бейімделудің гибкость.

Мектепке дейінгі баланың қиялы.

Қиял – психологиялық процесс, қабылдау мен түсініктерін қайтадан өңдеу арқылы жаңа бейнені тудырады.

МД баланың логикалық  ойлауы.

Тапсырмалардың таныс емес шарттарын көбінесе таныс шарттарға алмастырады. Қарапайым байланыстар жеңіл тағайындалады, заттар мен құбылыстардың арасында нақты тағайындалған білім жоқ. Бірізділікпен ойлай алмайды.

Мысалы:

ОЙЫН: «Кішкентай болып қалдық»

Мақсаты: табиғаттағы, тұрмыстағы құбылыстардың себебін кішкентай балалар сияқты түсіндіруге үйрету.

Барысы: Табиғат пен тұрмыстағы құбылысты ештеңен білмейтіндей түсіндіруін ұсыну.

Қатты жел – көше шайқалады.

Су шайқалады – күледі.

ОЙЫН: «Бала әңгімесі»

Балалардың қызықты сөйлегендері туралы қысқа үзінді айтып немесе оқып, әңгімелеп беруін  немесе алдында не болғанын ойлап шығаруын ұсыну

-         Масалар қайда кетті – оңтүстікке ұып кетті.

-         Бау шешіле береді – тірі.

-         Балапан шықты – ал ол жұмыртқаның ішіне қайдан келді.

-         Иненің көзі бар – ендеше ол көреді.

Ойлау процестері – анализ, синтез, салыстыру, жалпылау, нақтылау.

Анализдау – Тұтасты бөлшекке бөлу.

-         Ертегідегі кейіпкерлерді талдау.

-         Өтірік жұмбақтар – Жолда әртүрлі түсті доңғалақ домалап келеді, бір бұрышы қызыл, басқасы жасыл, үшіншісі жасыл. Доңғалақ жақындағанда қай түсті көреміз.

-         Балалар орманда жаңғақтар жинады. Ұлдарда түбі жоқ үлкен көк шелек, ал қыздарда қызыл. Кімдер көп жинады?

СИНТЕЗ – Заттардың бөлшектерін, белгілерін, қасиеттерін бір тұтасқа біріктіру.

САЛЫСТЫРУ – сиыр мен жылқыны, қарға мен балықты, сүт пен су, т.б.

ЖАЛПЫЛАУ –