Балалардың мектепке беймделуі
Бірінші қыркүйек-балалар мен олардың ата-аналарының өміріндегі маңызды және жауапты күн, әсіресе бала бірінші сыныпқа баратын болса. Мектепте оқуға психологиялық дайындық деген не.
Мектепте оқуды бастау-бала мен оның ата-аналарының өміріндегі өте күрделі және жауапты кезең. Егер бұған дейін негізгі іс-әрекет ойын болса, оқу кезінде балаға қойылатын талаптар өзгереді. Бұл бала мүлдем ойнауды тоқтатады дегенді білдірмейді, бірақ бала үшін ойындарды дамыту мүмкіндігі таусылып, жай ғана ойнау оны қызықтырмайды. Бұл жағдайда балаға жаңа балалар мен ересектердің ұжымымен қарым-қатынас орнатуға тура келеді. 6-7 жастағы балалар өзара қарым-қатынас жарыс негізінде құрылады және тек кейінірек кооперация пайда болады. Мектепке психологиялық дайындық-бұл мектепте табысты оқытуды қамтамасыз ететін психологиялық қасиеттер кешені. Бұл баланың денсаулығына зиян келтірмей, мектеп өміріне табысты бейімделуіне қажетті баланың физикалық, психикалық және әлеуметтік дамуының деңгейі болып табылады. Мектепке психологиялық дайындық мазмұны балаға мектеп қоятын талаптар жүйесімен анықталады, бала қазіргі мектеп талаптарына дайын болуы тиіс. Осы талаптарға сәйкес мектепке психологиялық дайындықтың құрамдас компоненттері мотивациялық, тұлғалық, зияткерлік дайындық болып табылады.
Мотивациялық дайындық (жалпы мағынада) "мектепке барғым келеді" деген бұл оқушының ішкі ұстанымы. Бұл баланың мектепке дейінгі сабаққа деген қызығушылығын жоғалтады. Ойын әрекетінің барлық дамытушылық аспектілері таусылған балаға тек ойнау қызықсыз болады. Ол әсіресе мектепте белсенді қызығушылық танытады. Баланың мектепке деген осындай оң бағыты мектептің оқу үдерісінде сәтті енудің, мектеп талаптарын қабылдаудың, оқу үдерісіне толыққанды қосылудың маңызды алғышарты.
Жеке басының дайындығы – бұл баланың қарым-қатынастың жаңа формаларына, қоршаған ортаға және өзіне жаңа қарым-қатынасқа дайындығы. Ол табысты оқу үрдісіне және баланың жаңа жағдайларға тез бейімделуі үшін өте маңызды. Жеке дайындық бірнеше компоненттерді қамтиды: 1) Мұғалімге деген қарым-қатынасы (есейген бала беделге ие болады, еліктеуге үлгі болады, оның талаптары ықыласпен орындалады, оның ескертулеріне ренжімейді, қателерді түзетуге тырысады, балалар мұғалімнің ұстанымын, оның кәсіби рөлін дұрыс қабылдауы тиіс, бала ересек адамды тыңдай білуі, оның сөзін түсінуі, оның талаптарына мұқият болуы тиіс.); 2) Басқа балалармен қарым-қатынас (құрдастарымен қарым-қатынас кооперативтік-жарыс деңгейінде немесе ынтымақтастық деңгейінде болуы тиіс); 3) Өзіне деген қарым – қатынас (өнімді қызметі баланың өз қабілетіне деген қарым-қатынасын болжа білуі, жұмыс нәтижесі-өзін-өзі бағалай алуы және сараланған болуы тиіс, сәл жоғары болуы мүмкін).
Мектепке зияткерлік дайындық-баланың ақыл-ойдың дамуы. Бұл ұғымға қоршаған орта туралы білім қоры да, танымдық процестердің даму деңгейі де кіреді. Бұл жерде оқыту ұғымын шатастырмау маңызды (баланы оқытқан шеберлігі мен дағдылары – жазу, оқу, санау) және оқыту (баланың өзін-өзі дамытуға, өз бетінше оқуға араласуы). Оқыту баланың мектепте алғашқы айларда өмірін жеңілдетеді, тіпті оған уақытша табыстылық туғызуы мүмкін,бірақ бірінші жартыжылдықтың соңына қарай барлық балалар білім деңгейінде теңестіріледі. Оқытудың маңызды компоненті - мінез-құлықтың еркіндігі (тікелей қызығушылық тудырмайтын тапсырманы орындауға назар аудару қабілеті).
Барлық балалар мектеп оқуына бірдей бейімделе ма, әлде қандай да бір ерекшеліктер бар ма?
Бейімделу ұғымы "баланың мектепке дайындығы" ұғымымен тікелей байланысты және үш құрамдас бөліктен тұрады: физиологиялық, психологиялық және әлеуметтік немесе жеке тұлғалық бейімделу. Барлық құрамдас бөліктер өзара тығыз байланысты, олардың кез келгенінің қалыптасуының кемшіліктері оқудың табыстылығына, өзін-өзі сезіміне және бірінші сынып оқушыларының денсаулық жағдайына, оның жұмысқа қабілеттілігіне, педагогпен, сыныптастармен өзара іс-қимыл жасай білуіне және мектеп ережелеріне бағынуына әсер етеді.
Балалардың бейімделуі дәрежесі бойынша шартты түрде үш топқа бөлуге болады. Балалардың бірінші тобы оқудың алғашқы екі айында бейімделеді. Бұл балалар ұжымға тез қосылады, мектепте үйренеді, жаңа достар алады. Олардың көңіл-күйі әрдайым жақсы, олар тыныш, мейірімді, адал және көзге түсетін кернеусіз мұғалімнің барлық талаптарын орындайды. Кейде оларда балалармен қарым-қатынаста немесе мұғаліммен қарым-қатынаста қиындықтар байқалады, өйткені оларға мінез-құлық ережелерінің барлық талаптарын орындау қиын. Бірақ қазан айының соңына қарай бұл балалардың қиындықтары, әдетте, еңсеріледі, бала оқушының жаңа мәртебесімен де, жаңа талаптарымен де, жаңа тәртіптермен де толық меңгеріледі.
Екінші топ балалардың бейімделуінің ұзақ кезеңі бар, олардың мінез-құлқының мектеп талаптарына сәйкес келмеу кезеңі созылады. Балалар оқытудың, мұғаліммен, балалармен қарым-қатынастың жаңа жағдайын қабылдай алмайды. Мұндай оқушылар сабақтарда ойнай алады, серіктестермен қарым-қатынасты анықтай алады, олар мұғалімнің ескертулеріне жауап бермейді немесе жаспен, реніштермен жауап береді. Әдетте, бұл балалар оқу бағдарламасын меңгеруде қиындықтарды бастан кешіреді,тек бірінші жартыжылдықтың соңына қарай бұл балалардың реакциялары мектеп, мұғалімдер талаптарына сай болады.
Үшінші топ-әлеуметтік-психологиялық бейімделуі елеулі қиындықтармен байланысты балалар. Олардың мінез-құлқының теріс формалары, теріс эмоциялардың күрт көріністері байқалады, олар оқу бағдарламаларын үлкен қиындықпен игереді. Дәл осындай балаларға мұғалімдер жиі шағымданады: олар сыныпта жұмыс істеуге "кедергі келтіреді".
Бейімделудің бұзылуы белсенді наразылық (дұшпандық), пассивті наразылық (қашу), өзіне үрей мен сенімсіздік түрінде көрінеді және басқаша, мектептегі баланың іс-әрекетінің барлық салаларына әсер етеді.
Белсенді наразылық реакциясы. Бала естімейді, сабақта, үзілісте тәртіп бұзады, сыныптастарымен жанжал жасайды, оларға ойнауға кедергі келтіреді және балалар оны қабылдамайды. Эмоциялық салада тітіркену, ашу-ыза байқалады.
Пассивті наразылық реакциясы. Бала сабақта қолын сирек көтереді, мұғалімнің талаптарын формальды түрде орындайды (не істеп жүргеннің мағынасына ойланбастан), үзілісте пассивті, жалғыз болуды қалайды, ұжымдық ойындарға қызығушылық танытпайды. Оның көңіл-күйі жоқ, қорқынышы басым.
Мазасыздық пен сенімсіздік реакциясы. Бала сабақта пассивті, жауап бергенде шиеленіс, скованность байқалады, үзілісте сабақ таба алмайды, балалармен бірге болуды қалайды, бірақ олармен байланысқа түспейді. Ол, әдетте, мазасыз, жиі жылайды, қызарады, тіпті мұғалімнің аздаған ескертуі кезінде де жоғалады.
Баланың денсаулығына қалай әсер етуі мүмкін?
Мектеп бейімделуінің ең қолайсыз дамуы кезінде психосоматикалық жағдайлар мен аурулар орын алуы мүмкін.
Психосоматика кең мағынада медицинада соматикалық аурулардың пайда болуы, ағымы және нәтижесі психикалық факторлардың рөліне ерекше назар аударылатын ауруларды түсіндірудің осындай тәсілін белгілеу үшін қабылданған термин. Психосоматикалық бұзылулар балалар мен жасөспірім жасында жиі кездеседі. Ғалымдардың деректері бойынша мектепке алғаш рет баратын балалардың 60% невротикалық реакциялар дайын емес және ауыстырылады. Бұл бала саусақтарды сорады, тырнақты кеміреді,шашты саусаққа бұрады. Белгілердің арасында жаман ұйқы, агрессивтілік, қорқыныш, іштің ауыруы, тәбеттің нашар болуы, кардиалгия, энурез және т.б. атап өтуге болады. Себебі-әлеуметтік-педагогикалық асқыну, өкінішке орай, соңғы уақытта өте жиі кездеседі, сондай-ақ психикалық және дене дамуының тежелуі. Тағы бір шеткі-ата-аналар өз бетінше шешім қабылдамай, баланың интеллектуалдық дамуына шамадан тыс көңіл бөледі. Баланың қабілетіне, оның мүмкіндіктеріне сын жоқ.
Психосоматикалық жағдайлар туралы қашан ойлану керек?
Егер бала белгісіз жиі өзгеретін диффузды ауруларға анық орналаспаған (бас ауруы, іштің ауруы, кеуденің сол жағындағы ауырсыну, ұйқының бұзылуы) шағым білдірсе. Егер ауырсынудың уақытша немесе ахуалдық байланысы бар болса: мысалы мектепке барар алдында құсу, іштің ауруы немесе Бақылау алдында бас ауруы белгілері болса.
Психосоматикалық бұзылуларға бейім баланың жеке ерекшеліктеріне сезімталдықты, артық жауапкершілікті, қолайсыз жағдайларда төмен көңіл-күйге бейімділікті немесе көңіл-күйдің күрт өзгеруін жатқызуға болады. Бұл фонда психиканың жетілмеуіне байланысты соматикалық түс алуы мүмкін қорқыныш жиі кездеседі. Әлсіздік, шаршағандық, жұмысқа қабілеттіліктің бұзылуы, өзіне және іс-әрекеттерге сынның болмауы, жеңіл төзімділікке, бағыныштылыққа назар аударады. Бұл ретте қозғалу баяулауы, белсенді немесе пассивті наразылықтың жиі жағдайы тән, балалар шаршаған кезде қозғалу баяулауы күшейетін, бұл ретте қызметі аз өнімді және мақсатсыз болатын балалар ерекше назар аударуды талап етеді.
Ең бастысы, психосоматикалық бұзылулар симуляция емес, ақыл – ой немесе психикалық кемшілік емес, тек дәрі-дәрмектік терапия мен психологиялық түзетуді талап ететін ауру екенін атап өту керек, ең бастысы, өмірлік және тәрбиелік позициялардың өзгеруін талап ететін ауру.
Баланың мектепке бейімделуі барысында ата-аналарға қандай ұстанымды қабылдау керек?
Ең қолайлы позиция-бұл баланың жанында болу, оны барлық жағынан қолдау, бірақ артық белсенділік танытпау - баланың өз бетімен қиындықтарды жеңе алатындай сәтке дейін араласпау. Мектеп өмірінің қиындықтарынан аулақ болуға тырыспаңыз – балаға қиындықтан аулақ болмау керек, олармен өз бетінше жұмыс істеуге үйрену керек. Баланың көзінше педагогті сынауға болмайды – бұл оның беделіне нұқсан келтіреді және балада қиындықтар болады, өйткені мұғалім енді-бала өміріндегі өте маңызды адам. Кейде ата – ананың қызғанышы болуы мүмкін – өйткені бұрын бала өміріндегі басты ересек адамдар тек ата-аналары мен жақын туыстары болған, енді ол бөтен адамға бағдарланатын болады-бұл қалыпты жағдай. Баланы қандай қасиет болсын болмасын оны сүйе білу- табыстылығы және бұл туралы айта бермеу балаға.
Бірінші сынып оқушыларының ата-аналарына жалпы ұсыныстар:
-бір мезгілде мектепке және үйірмеге немесе секцияға жібермеңіз.
- мектепте және үйде міндетті ыстық тамақ ішуі.
- есте сақтаңыз, бала 10-15 минуттан артық назар аударуы мүмкінемес.
- компьютер және теледидарды қарауыкүніне 30-40 минуттан аспауы тиіс.
- баланың өзіне деген сенімін жоғалтпауын қолдаңыз, қадағалаңыз.
- сағат21.30-22.00 дейін дер кезінде түнгі ұйқыға жатуы.
Ата-аналарға баланы бейімделу кезеңінде мектепте сыныптастарының арасында өз бетінше өмір сүруге дайындауға көмектесетін ЕРЕЖЕЛЕР (ата-аналар балаға осы Ережелерді түсіндіру қажет ) .
Бөтендікін алма, бірақ өзіңдікін де берме.
Сұраса- бер, алып қойғысы келсе қорғануға тырыс.
Себепсіз төбелеспе.
Ойнауға шақырса бар, шақырмаса бірге ойнауға рұқсат сұра, оның ұяттығы жоқ.
Адал ойна, өз достарыңның атына кір келтірме.
Біреуде мазақ қылма, ештеңе сұарама. Біреуден бір нәрсені екі рет сұрама.
Барлық жерде назар аударып жүр.
Қойылған белгі үшін (баға) жылама, өзіңді биік ұстай біл. Мұғаліммен баға үшін дауласпа және қоылған бағаға ренжіме. Істеріңді уақытында жасауға тырыс және жақсы нәтижелер туралы ойла, олар міндетті түрде болады.
Біреу туралы жаман айтпа, сөкпе.
Таза, ұқыпты болуға тырысыңыз
Дос болайық, ойнайық, үйге бірге барайық деп жиі айту керек.
Есіңде сақта: Сен барлығынан артық емессің, және ешкімнен де кем емессің. Сен өзің үшін, ата-анаң үшін, мұғалімдер мен достарың үшін қайталанбас жансың!
Отбасындағы жанжалды жағдайларды шешу
Қақтығыс жағдайындағы мінез-құлықтың қандай да бір тәсілін таңдау алдында қақтығыс себептерін түсінуге тырысыңыз. Баланың мінез-құлқы әрдайым дәлелді. Егер сіз осы уәждерді көрмесеңіз, бұл әлі жоқ дегенді білдірмейді. Ең жиі қақтығыстардың себептері бұл қанағаттанғысыз психологиялық қажеттіліктер.
Қақтығыс жағдайындағы мінез-құлықтың қандай да бір тәсілін таңдау алдында қақтығыс себептерін түсінуге тырысыңыз. Баланың мінез-құлқы әрдайым дәлелді. Егер сіз осы уәждерді көрмесеңіз, бұл әлі жоқ дегенді білдірмейді. Ең жиі қақтығыстардың себептері-бұл қанағаттанғысыз психологиялық қажеттіліктер. Балаға назарыңызды, махаббатыңызды қажет ететін жаңа ойыншық қажет емес. Көптеген балалар манипуляциялары осыған байланысты.Сіз балаңыздың жанжалды мінез-құлқының шынайы себептеріне талдау жасағанша, сіз түсінбейсіз, демек, оның мәселесін шешуге көмектесе алмайсыз.
Балалар жиі тікелей сөйлей алмайды, оларға шын мәнінде қажет деген сөздермен жеткізе алмайды және мұны істей алады, себебі, егер өткен өмірлік тәжірибе қалаған адамға қол жеткізуге болатынын көрсеткен болса. Айғай шу көтеру, еркелу мазасыздану, бопсалау -бұл балаға түсінікті және қолжетімді "өзінің" қол жеткізу тәсілдерінің бірі.
Біз сізге баламен қақтығыс жағдайында мінез-құлықтың бірнеше тиімді тәсілдерін ұсынамыз. Бірақ бұл жағдайда баланың дұрыс емес мінез-құлқының себептері туралы ойлануды ұмытпаңыз, баламен сөйлесу уақытын табыңыз және жағдайды түзету үшін, оның себептеріне жүгіну үшін не істеу керек деп ойлауға тырысыңыз. Баланы өз сезімдеріңіз туралы айтуға үйретіңіз. Сізбен тәжірибе бөліссін. Өз қажеттіліктері туралы айту қалыпты және тыныш. Ол үшін оны тыңдауға және түсінуге үйрену керек.
1. «Тайм-аут»
Егер балаңыз айғай-шу көтеретін болса, бұл техника сізге көмектесуі мүмкін.
Не істеу керекбұл жағдайда: назар аудармаңыз.Бала тынышталғанға дейін жауап бермеңіз, айқайламаңыз, сөйлеспеңіз. Өз істеріңізбен айналысыңыз, бірақ баланы байқап қарау жағынан жіберіп алмаңыз. Шыдамдылық, оған көп уақыт кетуі мүмкін. Бала спектакльді кім алдында ойнамағанын және оның манипуляциясы сәтсіз болғанын көреді. Бала тыныштандырылғаннан кейін оны мақтаңыз. Мұндай жағдайда Сізөзіңізді жаман сезінесіз, қиынекендігін түсіндіріңіз.
2. Назарды басқаға аударыңыз.
Мысалы, бала оған дүкеннен кезекті ойыншық сатып алуды талап етсе және жылауға дайын болса, оның назарын тез ауыстыруға тырысыңыз. Егер тұсқағазды бояуға тырысса, қағаз беріңіз, сурет салуға. Егер ол сүйікті вазамен ойнауды сұраса, бас тартуға болмайды. Қолға вазаны алып және ол қандай ауыр екенін айту қажет, балаға көтерілу және ол әрекет етпейінше, кері алып тастау керек. түріңізді мұңайтыңыз. Баланы барынша тез қызықтырыңыз. Егер сіз жай ғана "жоқ" деп айтсаңыз, онда оның тілегі сіз үшін маңызды емес екенін атап өтесіз. Ол керісінше, өз құқықтарын кез келген бағамен қорғайтын болады. Ұзақ айғайдан кейін сіз балаңызға айла-шарғы жасай алатынын көрсете отырып, тапсырасыз. Егер жаза қолдансаңыз, онда одан да артық наразылық туындауы мүмкін.
.3. Жеке тәжірибеңізбен бөлісіңіз
Баланың ата-анасын көшіретінін есте сақтаңыз, бірінші кезекте ол үшін дұрыс мінез-құлықтың үлгісі Сіз болып табыласыз.
4. Басқа адамдардағы жанжалды жағдайлардың мысалдарын көрсетіңіз
Фильмдерді бірге қараңыздар, түрлі жағдайларды талқыға салып, кітап оқыңыз. Бала өз бетінше нәтиже шығаруды үйренсін.
5. Қабылдаған шешімі үшін жауапкершілікке үйретіңіз
Баланы өзі шешім қабылдап, өзіне жауапкершілік алуына ынталандырыңыз. Қандай да бір сұрақтар бойынша оның пікірін сұраңыз, онымен кеңесіңіз.
6. Балаға агрессия көрсетуге жол бермеңіз
Балаға сізді және басқаларды ұруға ешқашан рұқсат бермеңіз. Жай ғана құшақтап, оны басыңыз. Бұл ретте, сіз оған күресуге мүмкіндік бермейсіз деп айту керек. Бұл жағдайда баланың қатты қарсыласуына дайын болу керек, сондықтан шыдамдылық танытуға тура келеді.
7. Дұрыс сынға алыңыз
Сын кез-келген адамның көңіліне тиюін әрдайым есте сақтаңыз, сондықтан оны аз мақтауға тырысыңыз. Мұны былай жасауға болады:" Сен шындықты айтқаныма қуаныштымын, бірақ келесі жолы ақша алудан бұрын менен сұра";"Сендее сурет салу өте жақсы шығады, бірақ ол үшін тұс қағазын емес, осы қағазды қолданыңыз" деп айту керек.
8. Таңдау құқығы
Балаға таңдау құқығын беріңіз, мектепке баруды, таңғы асқа не жеуді және т. б. таңдауды өзіңіз ұсыныңыз. Мысалы: "бүгін еден мен терезені жуу керек, соның қайсысын сен таңдайсың?» деп
9. Сезуді үйретіңіз
Сіздің балаңыз қатты сөз айтқан кезде, сіз естуге өте ауыр екенін барынша сабырлы айтуға тырысыңыз, және сіз бұл әділетсіз деп айту қажет. Егер сіз бір-біріне сезімдеріңіз туралы көбірек айтсаңыз, соғұрлым қақтығыстарды болдырмау оңайырақ болады.
10. Әзіл
Тәрбие беруде әзілді пайдаланыңыз, бірақ сақ болыңыз, таяқшаны бүкпеңіз және ашулы әзілдерді, сондай-ақ сарказмды болдырмаңыз.
11. Реттілік
Балаға өтініште беруде дәйекті болыңыз және бірден көп тапсырма бермеңіз. Өз өтініштеріңізді бөліп беріңіз, сонда оларды орындау оңайға түседі. Сіз бен баланың арасында шатасу аз болады.
12. «Жоқты» қалай дұрыс айта білу керек
"Жоқты" анық және қатты айту керек. Бірақ айқайлап емес. Сіздің барлық түріңізбен тыйым салу көрінуі тиіс. Егер бала қатты сынай бастаса, әрекет етпеуге тырысыңыз және өзіңізде талап етіңіз. Барлық манипуляцияларды жою қажет.
13. Дұрыс сөйлеу
Егер сіз шыдамдылық аяқталады деп сезсеңіз, онда бірдеңе айтпас бұрын, кем дегенде біраз суып көріңіз. Мүмкіндігінше тыныш айтуға тырысыңыз, әрбір сөзді өлшеңіз. Айыптамаңыз және тіл тигізбеңіз. Ұсыныстарды "сен" емес, "Мен"-нен бастаңыз. Мысалы:"біз келісе алмайтынымызға өте реніштімін". Баламен сөйлесіңіз, егер мен сенің орныңда болсам» деп
14. Тыңдауды үйреніңіз
Жанжал болған кезде балаға да сөйлеу мүмкіндігін беру қажет. Сіз оны мұқият тыңдай аласыз, тіпті егер сіз онымен келіспесеңіз де. Сіз аяқтағаннан кейін өз келіспеуіңізді айта аласыз. Дұрыс қалай тыңдау қажет: ең алдымен баланы қарсы отырғызыңыз, көздеріңіз бір деңгейде болуы тиіс. бала сіздің мұқият тыңдап отынрғаныңызды көруі тиіс. Оның сезіміне түсінетініңізді айту қажет. "Мен сенің ашуыңды түсінемін. Мен де осындай жағдайда ашуланар едім, бірақ бұл баланы ұрып-соғу әлі де қажет емес, бұл жағдайда не істеу керектігін бірге ойлайық". Бала сіздің қолдауын және түсінігін көргенде, оған сену және аылу оңайға түседі.
15. Тура емес қауіптер
Егер сіз балаға бірдеңеден айыруды ұйғарсаңыз, онда бұл шынайы және әділ болуы керек. Егер бала тыңдамаса, оны милицияға тапсырасыз. Біріншіден, сіз милиция алдында қорқыныш шақырасыз және бала нақты көмекке мұқтаж болған кезде ол онда қорқады. Екіншіден, мұндай қауіптің негізі жоқ,және сіз әлі де мұны жасамайсыз.
16. Келісімге отыру (құру)
Бұл тәсіл де жақсы. Мінез-құлық ережелері туралы шарт ойлап табыңыз. Оны дәл және анық жасаңыз. Мысалы, балаға не істеуге болатынын, ал не істеуге тыйым салынатынын және бұл үшін қандай жазалау қажет екенін жазыңыз. Мысалы: 21-00-де бала серуендеуден келуге тиіс, егер ол ескертусіз кешіксе, онда келесі күні серуендеуге бармауымен жазаланатын болады.
Ата-аналарға кәсіптік бағдар беру бойынша ұсыныстар
1. Баланың кәсіби жоспарлары туралы ақпаратты онымен ашық әңгімелесу барысында ғана алуға болады. Сөйлесуді "сөзге"айналдыру жақсы. Бұл ретте шыдамдылық, табандылық және шынайы мүдделілік танытуға тырысыңыз.
2. Егер жоғары сынып оқушысы өз жоспарларын нақты тұжырымдай алмаса, бұл немен байланысты екенін түсінуге тырысу керек.
3. Балаға күзгі немесе қысқы демалыста жұмыс істеуді, белгілі бір сабақ таңдау пайдалы
4.Егер сіз баланың кәсіби таңдауын қолдамасаңыз, оны айтпаңыз және оған қатаң түрде бірдеңе тыйым салмаңыз. Оның таңдауының не екенін анықтауға тырысыңыз.
5. Егер жоғары сынып оқушысы армандап, ештеңе жасамаса, оған нақты жоспар жасауға көмектесу керек.
6. Балаңызға таңдалған жолда сәтсіз болған жағдайда "қосалқы нұсқаны" дайындауға көмектесіңіз .
Балалар ерте жастан бастап дәрігердің, ғарышкердің немесе заңгердің мансабын армандайтын және жоғары оқу орнына түсуге дайындала отырып, оқулықтарды ұстай алатын аналар мен паптарда проблема жоқ. Алайда, мамандардың айтуынша, мұндай балалар азшылық, мамандық таңдауда елеулі күмән мен қиындықтар тудырғандар көп. Бұл жағдайда ата-аналарға не істеу керек? Беімділік жұмыстарын іске қосқан жөн. Сонымен қатар, қайда оқуға бару туралы мәселені 8-9 сыныпта шешкен жөн.
Бірге, бірақ баланың орнына емес
Ата - аналар үшін ең бастысы-олар балаға тек анықталуға көмектеседі, ал оның орнына мүлдем өздері анықтамайды. Себебі, 14-16 жастағы балалардың көпшілігі психологиялық тұрғыдан өз бетінше таңдау жасауға дайын емес, сонымен қатар олардың басым бөлігі шешім қабылдау қажеттілігі алдында қорқыныш сезеді. Мектепте ұзақ жылдар бойы оларға негізінен дайын шешімдер ұсынылды, барлығы алдын-ала белгілі болды және кесте мен оқу жоспарларымен анықталды. Және жасөспірімнің бейқамдығы, ол кенеттен осындай аса маңызды мәселеде анықтауды ұсынады, әбден түсінікті. Сондықтан ата-аналар баланың мамандық таңдауда толық дербестігіне сене алмайды: сіздің өсіп келе жатқан сәбиіңіз үлкендерден кеңес күтеді, тіпті ол бұл туралы тікелей айтпаса да. Екінші жағынан, жасалған таңдау үшін одан жауапкершілікті толығымен алып тастауға болмайды. Ол мұны шешті деген сезімге ие болғаны маңызды. Егер жасөспірімнің мамандығын өзі таңдамаса, онда ол өзі үшін емес, оқуды скучно және тартымдық міндет ретінде қабылдай отырып, оқиды.
Бірақ, әрине, пәрменді кәсіби бағдар беру жұмысы сенімді атмосфера орнатылған отбасыларда ғана мүмкін болады. Егер диалог пайда болмаса және кез келген мәселені талқылау ашық конфронтациямен аяқталса, алдымен "үйдегі ауа-райын" (психологтың көмегімен жақсы қалпына келтіру керек, содан кейін болашақты жоспарлаумен айналысу керек.
Шешімге 7 қадам
Сонымен, ата - аналардың міндеті-жасөспірімді дайын шешім қабылдамауға, оған өзін анықтауға көмектесу. Оны қалай жасауға болады?
1 ҚАДАМ. Кәсіби ҚАЛАУЛАР кестесін жасаңыз. Мамандықты таңдай отырып, адам тек ақша табу тәсілін ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік ортаны, өмір салтын таңдайды. Балаға оның болашақ жұмысы қандай талаптарға жауап беруі керек деп ойлауды ұсыныңыз. Құрыңыз барынша егжей-тегжейлі тізімі осындай талаптарды (жалақы деңгейі, сипаты мен еңбек жағдайы, беделі, жұмыспен қамту, шынайы еңбекпен және т. б.). Бұл тармақтарды бағандарға, ал жолдарда - балаға неғұрлым тартымды болып көрінетін кәсіптердің атауларын жазыңыз. Кестені толтыра отырып, талаптар мен мамандықты салыстырыңыз: егер олар сәйкес келсе, осы торға плюс салыңыз, егер жоқ болса - минус. Қандай мамандық артықшылықтарды ең көп алғандығына талдау жасаңыз. Мүмкін, бұл мамандықтың жанында балаға өз бейімділігін іздеу керек.
Кәсіби бағдардың мұндай тәсілі - ең дәл емес. Бірақ оның артықшылығы-ол оқушыға өз бетінше ойлауды ұсынады (мүмкін, бірінші рет!) құндылықтардың жеке жүйесімен, өз болашағын қалай көретіні туралы.
2 ҚАДАМКәсіби әлем туралы білімді кеңейтіңіз. Таңдау үшін не таңдау керек. Сонымен қатар, жасөспірімнің өмірлік тәжірибесі шектеулі, оның еңбек қызметі туралы түсінігі үзбелі, кейде беймәлім. Мысалы, көптеген жоғары сынып оқушылары менеджер болғысы келетіндерін айтады,бірақ бұл жұмыс үшін анық жауап бере алмайды. Басқа да араластырады ұғымдар "кәсіп" және "должность", мысалы мәлімдейді: "Хочу быть начальником!"Біреу компьютерлік ойындар ойнауды, Интернеттен ақпарат алуды ұнататынын айтады, сондықтан бағдарламашы болғысы келеді. Ал бағдарламашы-тек компьютер пайдаланушысы емес. Ата - ананың міндеті-сарапшы болу, өзі білетін ақпаратпен бөлісу: қандай мамандық, қандай шектеулер қояды?
Кәсіби бағдар жұмысына достары мен таныстарын тартуға болады. Мысалы, егер сіздің балаңызоған заңгер бола ма деп ойласа - және сіздің таныстарыңыздың арасында ондай бар болса, - оларды балаңызбен сөйлесуді, тіпті оны жұмысқа жіберуді сұраңыз. Мұндай қарым-қатынас тәжірибесі жасөспірімнің таңдаған мамандығы туралы түсініктерінің шындыққа қаншалықты сәйкес келетіні туралы ойлануға мәжбүрлеуі мүмкін.
3 ҚАДАМ. Толығырақ ақпарат! Белсенді (және баламен бірге!) еңбек нарығы, жаңа және болашағы бар мамандықтар туралы ақпарат жинаңыз. Бұған жыл сайын шығарылатын анықтамалықтар, кәсіби журналдар, сондай-ақ Интернет-сайттар көмектесе алады, кейде осындай басылымдарда бала оның бар екендігі туралы болжанбаған (тіпті оның ата-анасы болжаған жоқ!).
4 ҚАДАМСөзден іске көшіңіз. Бірақ әңгіме мен әңгімемен ғана шектелудің қажеті жоқ. Біздің барлығымыз жасөспірімдер ересектердің, әсіресе ата-аналардың пікіріне күмәнмен қарайды. Тікелей тәжірибе әлдеқайда маңызды. Егер бала қандай да бір мамандықты қызықтырса, оны бейінді үйірмеде, секцияларда, сыныпта "бекітуді" ұсыныңыз.
5 ҚАДАМБалаға кәсіптік бағдар беру тестілеуден өтуді ұсыныңыз. Мамандықты таңдау үшін қазіргі мамандықтар әлемінде ғана емес, ең алдымен өзін - өзі тану-өзінің жеке қасиеттерін, қабілеттерін, ұмтылыстарын білу қажет. Өйткені, мансаптық биік адам бір жағынан ол қызықты, ал екінші жағынан - оның қабілетіне сәйкес келеді. Мысалы, дизайнерге көру логикасы мен бейнелі ойлау, журналистке - егжей - тегжейлі байқай білу және ойларды байланыстыра білу, фитнес бойынша нұсқаушыға-физикалық дайындық және ұйымдастырушылық қабілеттер және т. б. болуы маңызды. д.
6 ҚАДАМ. Институтқа-экскурсияға. Баланы жоғары оқу орнына "Ашық есік күніне" жіберу жақсы емес, мүмкіндігінше бір емес. Мұндай жорықтарға шамадан тыс мән бермеңіз-бұл жерде сіздің студенттік жылдарыңызды өткізгісі келетініңіз міндетті емес. ЖОО-ға тек мұражай ретінде барып-көру, сөйлесу, "менің - менің емес" сезіну.
7 ҚАДАМ. . Баламаларды талқылаңыз. Баламен болашақ мамандық туралы айтатын болсақ, бір нұсқаға сүйенбеңіз. Әдетте, жасөспірім қосалқы әуежайлақ туралы ойламайды, сондықтан ата-аналар үшін оның алдына не істеу керек деген сұрақ қою маңызды: егер ол белгіленген жағдайларды жүзеге асыра алмаса, ол не істеу керек? Баламаның болуы балада шиеленіс пен алаңдаушылықты төмендетуге мүмкіндік береді. "Егер сен экономист бола алмасаң, немен айналысасың?"Ал үшінші тұлғаларға қатысты осы мәселені талқылауға болады:" Андрей өмір бойы футболшы болуды армандап, спорттық мансапқа дайындалып, жарақат алып, кетіп қалды. Енді ол кім боларын ойлап жүр".
Қателесу – ол да тәжірибе
Мамандық таңдау-іс, сөзсіз, маңызды және жауапты, бірақ оған қайтымсыз процесс ретінде қарауға болмайды. Біздің балалар бүгін жасайтын таңдау олардың қазіргі мүдделері мен қажеттіліктерін ғана көрсетеді. Егер таңдаған мамандық әрқашан қызықты болса, ал егер олардың қалауы өзгерсе, онда ешқандай трагедия жоқ. Мамандардың айтуынша, мамандық таңдау бір рет және өмір бойы өткенге кетеді. Біз тез өзгеретін әлемде өмір сүреміз. Еңбек нарығындағы жағдай қандай болатынын болжау мүмкін емес, айталық, он жылдан кейін.
Қазіргі уақытта сұранысқа ие және жоғары ақы төленетін мамандықтар ондай болмайды және керісінше. Бірақ кез келген жағдайда әркімде бірдеңені қайта ойнату немесе қайта бастау мүмкіндігі қалады.
Достарымен қарым-қатынас
- Өзіңді жақсы біл. Өзіңізде қызықты қасиеттерді тап — бұл өз құрдастарын тартуға және басқа адамдар туралы объективті пайымдауларды сақтауға көмектеседі.
- Өзіңізде басқа адамның ішкі әлеміне сезімталдық пен назар сал. Әңгіме барысында сұхбаттасушыны қызықтыратын сұрақтар қоюға тырысыңыз.
- Есіңде болсын, әркім құрметке лайық, өйткені ол — адам. Өзіңе қалай қараса солай басқаға да қарау керек.
- Басқа адамға жиі қызығушылық танытыңыз. Онда жақсылықтытабуға үйрен.
- Досының ұсақ кемшіліктерін байқамауға тырыс. Сен де ондай кемшіліктер болуы тиіс.
- Досыңды тыңдай біл, әзілді түсіне біл. Диалог құрастыра біл.
- Шығармашылықтыойлануға үйреніңіз, қызықты нәрсемен айналысыңыз-бұл қызықтырады.
- Егер сіз досыңызды жоғалтсаңыз, ойланыңыз, мүмкін, сіз екеулеріңіз де өзгерген шығарсыздар,сондықтар екі жаққа кетіп барасыздар. Әрқашан жаңа достар таба аласыз. Тек шынайы достар ған өмір бойы сенімен бірге қалады.
Оқушылардың интернетте қауіпсіздік ережелері
1. Мінез-құлық нормалары мен адамгершілік қағидалары виртуалды және нақты әлемде бірдей.
2. Басқа адамдардың еңбек өнімдерін заңсыз көшіру (музыка, Ойындар, бағдарламалар және т.б.) плагиат болып саналады (бөтен туындының қасақана авторлығын иемдену).
3. Интернетте көріп немесе оқып жатқан нәрсеге сенбеңіз. Қандай да бір ақпараттың шындығына күмән болған жағдайда ересектерден кеңес алу керек.
4. Басқа интернет пайдаланушыларына өзінің жеке ақпаратыңызды (мекен-жайын, телефон нөмірін, мектеп нөмірін, ойын үшін сүйікті орындарды және т.б.) хабарлауға болмайды.
5. Егер сіз чат арқылы сөйлессеңіз, хабарларды жылдам жіберу бағдарламаларын қолдансаңыз, желілік ойындар ойнасаңыз, интернетте пайдаланушының идентификациялық атын көрсетуді талап ететін бірдеңемен айналысасыз, онда бұл атауды ересектермен бірге таңдаңыз, ол ешқандай жеке ақпарат жоқ екеніне көз жеткізу үшін.
6. Интернеттегі достар, шын мәнінде, олар өздерінің айтқандары болмауы мүмкін, сондықтан сіз онлайн достармен жеке кездесуге болмайды.
7. Сізге белгісіз адамдардан жіберілген файлдарды ашуға болмайды. Бұл файлдарда жағымсыз мазмұны бар вирустар немесе фото/бейне болуы мүмкін.
8. Интуицияға сенуді үйреніңіз. Егер интернетте бір нәрсе психологиялық ыңғайсыздық тудырса, ересектермен өз әсерлерімен бөлісіңіз.
Бастауыш сынып оқушыларына арналған негізгі ережелер
1. Әрқашан ата-анадан интернеттегі бейтаныс заттар туралы сұраңыз. Олар не істеу қауіпсіз және не жоқ екенін айтады.
2. Интернетте біреумен дос болуды бастамас бұрын, ата-аналардан қауіпсіз қарым-қатынасты қалай құруды сұраңыз.
3. Ешқашан таныс емес адамдарға өзіңіз туралы айтпаңыз. Сіз қайда тұратыныңызды, қандай мектепте оқитыңызды, телефон нөмірін тек достарыңыз бен отбасыңыз білуі керек.
4. Сіз білмейтін адамдарға фотосуреттерді жібермеңіз. Бейтаныс адамдар сіздің жеке фотосуреттерді көрудің қажеті жоқ.
5. Интернеттен келген адамдармен ата-аналарсыз кездеспеңіз. Интернетте көптеген адамдар өзі туралы жалған айтады.
6. Интернетте сөйлесіп, басқалармен мейірімді болыңыз. Дөрекі сөздерді жазбаңыз, дөрекі оқып, естігенде де жағымсыз. Сіз адамды ренжітіп аласыз.
7. Егер сізді біреу ренжітсе, міндетті түрде ата-аналарға айтыңыз.
Орта сынып оқушыларына арналған негізгі ережелер
1. Сайттарға тіркелу кезінде жеке ақпаратты көрсетпеуге тырысыңыз, өйткені ол бейтаныс адамдарға қол жетімді болуы мүмкін. Сондай-ақ, сіздің фотосуретіңізді бөгде адамдардың қалай көрінуі туралы түсінік бере отырып орналастыру ұсынылмайды.
2. Веб-камераны достарыңызбен сөйлескен кезде ғана пайдаланыңыз. Бөтен адамдардың сөйлескен кезде Сізді көре алмауын қадағалаңыз, өйткені ол жазылуы мүмкін.
3. Бейтаныс адамдардан жағымсыз хаттар "спам"деп аталады. Егер сіз мұндай хат алсаңыз, оған жауап бермеңіз. Егер сіз осындай хатқа жауап берсеңіз, жіберуші сіз өзіңіздің электрондық пошта жәшігіңізді пайдаланасыз және сізге спам жіберуді жалғастыратынын білетін болады.
4. Егер сіз бейтаныс мекенжайдан хабар келсе, оны ашуға болмайды. Мұндай хаттарда вирустар болуы мүмкін.
5. Егер сізге жағымсыз және сізді қорлайтын мазмұнмен хат келсе, егер біреу сіздің қарым-қатынасыңызға дұрыс емес болса, бұл туралы хабарлаңыз.
6. Егер сізді біреу ренжітсе ересектерге барлығын айтып беріңіз.
Жоғары сынып оқушыларына арналған негізгі ережелер
1. Интернетте жеке ақпаратты орналастыру қажет емес.
2. Жеке ақпарат — ұялы телефон нөмірі, электрондық пошта мекенжайы, үй мекенжайы және жеке фотосуреттер.
3. Егер сіз интернетте фото немесе бейне жарияласаңыз-әркім оларды көре алады.
4. Спам (қажетсіз электрондық пошта) жауап бермеңіз.
5. Сізге белгісіз адамдар жіберген файлдарды ашпаңыз. Сіз шын мәнінде бұл файлдарда не бар екенін білу мүмкін емес – оларда "агрессивті" мазмұны бар вирустар немесе фото/бейне болуы мүмкін.
6. Im контакт парағына бейтаныс адамдарды қоспаңыз (ICQ, MSN Messenger және т. б.).)
7. Есіңізде болсын, виртуалды таныс адамдар өздері үшін бермесе де болуы мүмкін.
8.Егер сізде жақын туыстарыңыз болмаса, интернетте танысқан адамдармен нақты өмірде кездеспеңіз. Егер сіздің виртуалды досыңыз шын мәнінде ол берген адам болса, ол сіздің өз қауіпсіздігіңіз туралы қамқорлығыңызға жақсы қарайды!
9. Егер сізді біреу ренжіткен болса, ересектерге айтудың ешқашан кеш емес.
Сайттарға бару және электрондық поштаны қабылдау кезіндегі қауіпсіздік ережелері
1. Бейтаныс сайттарға бармаңыз.
2. Егер Сізге пошта арқылы Word немесе Excel файлы келсе, тіпті таныс адамнан ашпас бұрын, оны макровирустарға тексеріңіз.
3. Егер EXE файлы тіпті таныс болса, оны іске қоспаңыз, бірден өшіріңіз және поштаны оқу бағдарламасындағы кәрзеңкені тазалаңыз.
4. Тегін Интернет ұсынатын сайттарға кірмеңіз(тегін e-mail емес, бұл әр түрлі заттар).
5. Ешқашан ешкімге құпия сөзді жібермеңіз.
6. Парольдер үшін қиын есте сақтау сандар мен әріптер жиынтығын пайдалануға тырысыңыз
Қауіпқа Назар аударыныз!!!
Біраз мерзімнен соң мектепте демалыс басталады. Балаларда бос уақыт пайда боладыі. Электр құралдарын пайдалану кезінде Қауіпсіздік техникасын сақтау ережелерін және басқа да САҚТАЛУҒА тиісті қарапайым мәселелерді білу балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді және жарақаттар мен жазайым оқиғалардын алдын алады.
Қауіпсіздік ережелерін сақтамау салдарынан ауыр зардаптарға – балалардың қаза болуына және зардап шегуіне әкеліп соққан бірнеше қайғылы оқиғаларды мысалға келтірейік:
- 2001-2002 жылдары Павлодар облысында электр тогы соғу салдарынан бес бала қайтыс болды. Барлық жағдайлар балалар трансформатор подстанцияларының бөлмесіне кірген немесе электр тасымалдағыштар желісінің тіреуіне шыққан кезде болған;
- 2014 жыл Баянауыл ауылы. 7 жастағы ұл бала достарымен тығылмақ ойнап жүріп, трансформатор дүңгіршегінің (КТП) төбесіне шығып, кернеуі 10 кВ токөткізгіш шинаны қолымен ұстаған. Нәтижесінде, бала денесінің 15%-н күйік шалып, сол қолы ампутацияланды;
- 2015 жыл, Маңғыстау облысының Бейнеу ауылы. 11 жастағы ұл бала ойнап жүріп, трансформатор қоршауының ішіне кірген. Ток өткізгіш элементтерге жанасқанда, оны ток соқты. Нәтижесінде, баланың екі қолын бірдей ампутациялауға тура келген;
- 2018 жыл. қыркүйек Жаңаауыл а. 12 және 14 жастағы ұл балалар спорт алаңында ойнаған кезде қоршауға шығып жаланаш токөткізгіш элементергетиді. Нәтижесінде балалар қайтыс болды.
Сонымен үзілді-кесілді:
· Трансформатор және ток бөлетін подстанцияларға өте жақын келуге және жанасуға, ішіне енуге және төбесіне шығуға болмайды;
· Электр тасымалдағыш кәбілдердің және әуе желілерінің жерде жатқан және үзілген жалаңаш сымдарына жақындауға және ұстауға болмайды;
· Бойында электр тогы жүріп жатқан жалаңаш сымдарға жанасуға болмайды;
· Құралдарда немесе сымдарда электр тогының бар-жоғын білу үшін саусақпен тексеруге болмайды;
· Сым оқшаулағыштарға зиян келтірмеу және қысқа тұйықталуды (от шығу) болдырмау үшін оларды есікпен, терезе жақтауларымен қыстыруға, шегелерге бекітуге болмайды;
· Электр өткізгіштер жылу батареяларына, су құбырларына, телефон және радиотрансляция сымдарына жанаспауын бақылап отыру қажет;
· Балалардың розеткалардың жанында ойнауларына, оған шпилькалар мен түйреуіштер тығуына, сымдарды ұстауына жол бермеу керек, өйткені бұл ток соғуына әкеліп соғады;
· Сулы қолмен электр лампочкаларын, тұрмыстық приборларды жағу немесе сөндіру қауіпті. Жанып кеткен лампочкаларды ажыратқышты сөндіріп қойып ауыстыру қажет;
· Корпустарының бойымен ток жүріп тұрған тұрмыстық электрқұралдарды («тістейтін» прибор) пайдалануға үзілді-кесілді тыйым салынады. Құралдарды қосқан және ажыратқан кезде штепсель айырын сымнан емес пластмасса колодкасынан ұстау қажет;
· Су қайнататын, ас пісіретін (электр шәйнектер, кәстрөлдер) приборларды желіге құрғақтай қосуға болмайды. Олардың кем дегенде үштен бір бөлігін сумен толтыру керек. Шәйнекке немесе кәстрөлге су құйғанда, олар міндетті түрде токтан ажыратулы болуы қажет;
· Сондай-ақ, приборлардан ажыратылған шнурлар да штепсельді розеткадан ажыратулы болуға тиісті, себебі, оған байқамай жанасқан кезде ток соғуы мүмкін;
· Кез келген тұрмыстық электр құралдарды бір қолмен, мүмкін болса, оң қолмен, және сол кезде су жүретін, газ және жылу құбырларына жанаспай қосу немесе ажырату қажет.
· Өрт шығуын болдырмау үшін, тұрмыстық электр приборларын арнайы тұғырларға (керамикалық, металл, немесе асбестен жасалған) және жылдам жанатын заттардан (перде портьер, дастархан) қауіпсіз қашық жерге орнату қажет.
Осыны балаларыңызға түсіндіріңіз, оларға қарапайым Ережелерді ұқтыру үшін уақытты Бүгін табыңыз, өйткені Ертең кеш болуы мүмкін.
ҚР ЭМ Атом және энергетикалық қадағалау мен бақылау комитетінің Павлодар облысы бойынша аумақтық департаменті.
